คุณไสย (บาลีวันละคำ 4,800)

คุณไสย

จะดีหรือร้ายรู้ไว้ก็ดี

อ่านว่า คุน-ไส

แยกศัพท์เป็น คุณ + ไสย

(๑) “คุณ” 

บาลีอ่านว่า คุ-นะ รากศัพท์มาจาก คุณฺ (ธาตุ = ประกาศ, ผูก, มัด, สั่งสม) + อ (อะ) ปัจจัย 

: คุณฺ + อ = คุณ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “สิ่งที่ประกาศความดีของตน” = เมื่อทำสิ่งนั้น ก็จะประกาศให้รู้ว่าสิ่งที่ทำหรือผู้ทำสิ่งนั้นมีความดี

(2) “สิ่งที่ผูกผลไว้กับตน” = เมื่อทำสิ่งนั้นก็เท่ากับได้ผลของสิ่งนั้นติดพันมาด้วย

(3) “สิ่งอันผู้ต้องการความดีสั่งสม” = ใครต้องการความดีก็ต้องสั่งสมสิ่งนั้น ถ้าไม่สั่งสมก็ไม่มีและไม่ได้สิ่งที่ต้องการ

“คุณ” ในบาลีหมายถึง –

(1) เชือก, ด้าย (a string, a cord) 

(2) ส่วนที่ประกอบขึ้น, ส่วนผสม, สิ่งที่ประกอบ (constituent part, ingredient, component, element)

(3) คุณภาพ, คุณความดี, ผลประโยชน์, ผลบุญ  (quality, good quality, advantage, merit)

(4) เมื่อใช้กับ “จำนวน” หรือสิ่งที่นับจำนวน หมายถึง ประการ, ส่วน, เท่า (-fold) 

ตัวอย่างในข้อ (4) ก็อย่างเช่นคำว่า “ทวีคูณ” ซึ่งแปลว่า “สองเท่า” (ทวี < ทฺวิ = สอง, คูณ = –เท่า) “-คูณ” คำนี้แผลงมาจาก “คุณ” นี่เอง

ขยายความแทรก :

“คุณ” ในภาษาไทย ใช้ตามความหมายเดิมในบาลีก็มี ใช้ตามความหมายเฉพาะในภาษาไทยก็มี พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “คุณ ๑” บอกไว้ดังนี้ –

(1) (คำนาม) ความดีที่มีประจำอยู่ในสิ่งนั้น ๆ เช่น คุณของแผ่นดิน, ความดีที่มีต่อสิ่งต่าง ๆ เช่น ไม่รู้คุณข้าวแดงแกงร้อน

(2) (คำนาม) ความเกื้อกูล เช่น รู้คุณ. (ป., ส.)

(3) (คำนาม) คำที่ใช้เรียกนำหน้าบุคคลเพื่อแสดงความยกย่อง เช่น คุณพ่อ คุณแม่ คุณสมร

(4) (คำนาม) คำนำหน้าชื่อสตรีที่ยังไม่ได้สมรสและได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตั้งแต่ชั้นจตุตถจุลจอมเกล้าถึงชั้นทุติยจุลจอมเกล้า, คำนำหน้าชื่อสตรีที่ยังไม่ได้สมรสและได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายในชั้นทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษขึ้นไป

(5) (คำที่ใช้ในไวยากรณ์) คำแต่งชื่อ.

(6) (สรรพนาม) คำใช้แทนผู้ที่เราพูดด้วย เป็นคำสุภาพ, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒, (ภาษาปาก) คำใช้แทนผู้ที่เราพูดถึงด้วยความสุภาพ, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๓, เช่น คุณอยู่ไหม ช่วยไปเรียนว่ามีคนมาหา.

พจนานุกรมฯ เก็บคำว่า “คุณ” เป็น “คุณ ๒” อีกคำหนึ่ง บอกไว้ดังนี้ –

“คุณ ๒ : (คำนาม) อาถรรพณ์ คือ พิธีทำร้ายต่ออมิตร โดยเสกสิ่งใดสิ่งหนึ่งเข้าในตัวหรือฝังรูปฝังรอย เรียกกันว่า กระทำคุณ, ผู้ถูกกระทำ เรียกว่า ถูกคุณ, คุณไสย ก็ว่า.”

พิจารณาความหมายของคำว่า “คุณ” ในภาษาไทยทั้ง 6 ข้อดังแสดงข้างต้น ไม่มีข้อไหนที่เข้ากันได้กับความหมายของคำว่า “คุณ ๒” คงบอกได้แต่ว่า ความหมายตาม “คุณ ๒” เป็นความหมายเฉพาะในภาษาไทย แต่ไม่ทราบว่ามาจากภาษาอะไร

(๒) “ไสย” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ไสย, ไสย– : (คำนาม) ลัทธิอันเนื่องด้วยเวทมนตร์คาถาซึ่งเชื่อว่าได้มาจากพราหมณ์ เช่น ถูกคุณถูกไสย.”

พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่าคำว่า “ไสย” มาจากภาษาอะไร

มีผู้แสดงความเห็นว่า –

(1) “ไสย” มาจาก “ไสยา” 

พจนานุกรมฯ บอกไว้ว่า 

“ไสยา : (คำนาม) การนอน, ที่นอน. (ป. เสยฺยา; ส. ศยฺยา).”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เสยฺยา” ว่า a bed, couch (เตียง, ที่นอน)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน แปล “ศยฺยา” ว่า ‘ศัยยา,’ ที่นอน; การร้อย; a bed or couch; stringing.

คำว่า “ไสยศาสตร์” ตามคำนี้ ให้ความหมายกันว่า “ศาสตร์ที่ทำให้หลับ” คือทำให้งมงายโง่เขลา

(2) “ไสย” มาจากบาลีว่า “เสยฺย” (เส็ย-ยะ)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เสยฺย” ว่า better, excellent (ดีกว่า, ประเสริฐกว่า)

“ไสยศาสตร์” ตามคำนี้ ให้ความหมายกันว่า “ศาสตร์ที่ประเสริฐ”

คุณ + ไสย = คุณไสย แปลโดยประสงค์ไม่ได้ตั้งจิตจำนงว่าจะต้องถูกหรือผิดว่า (1) “อาการหลับไหลอันเกิดจากเวทมนตร์” (2) “เวทมนตร์ที่ทำให้ดีประเสริฐ”

ขยายความ :

คำว่า “คุณ” พจนานุกรมฯ บอกว่า “อาถรรพณ์ คือ พิธีทำร้ายต่ออมิตร” 

คำว่า “ไสย” พจนานุกรมฯ บอกว่า “ลัทธิอันเนื่องด้วยเวทมนตร์คาถา” 

พิจารณาดูแล้ว คำว่า “คุณไสย” เข้าลักษณะคำซ้ำซ้อนหรือซ้ำความได้คำหนึ่ง คือ ทั้ง “คุณ” ทั้ง “ไสย” มีความหมายไปในทางเดียวกัน เทียบกับคำไทยที่เราคุ้นก็อย่างเช่น “ถนนหนทาง” ทั้ง “ถนน” ทั้ง “หน” ทั้ง “ทาง” มีความหมายไปในทางเดียวกัน 

คำว่า “คุณไสย” ยังไม่ได้เก็บไว้พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 แต่พจนานุกรมฯ ก็มีที่ใช้คำว่า “คุณ” และ “ไสย”คู่เคียงกันในคำนิยาม เช่นปรากฏที่คำว่า “คุณ ๒” และคำว่า “ไสย, ไสย-” ดังที่ยกมาแสดงไว้ข้างต้น 

ขอผู้สนใจใฝ่รู้พึงพิจารณาศึกษาตรวจสอบต่อไปเทอญ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความรู้ ไม่จำเป็นต้องแสดงออกทุกเรื่อง

: แต่ความรู้คุณ ควรแสดงออกทุกเรื่อง

#บาลีวันละคำ (4,800)

3-8-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….