อุปมาอุปไมย (บาลีวันละคำ 4,847)
อุปมาอุปไมย
จะเปรียบอะไรกับอะไรต้องดูให้ดี ๆ
อ่านว่า อุ-ปะ-มา-อุ-ปะ-ไม
พยางค์ อุ- พจนานุกรมฯ บอกว่า อ่านว่า อุบ- ก็ได้
ประกอบด้วยคำว่า อุปมา + อุปไมย
(๑) “อุปมา”
อ่านว่า อุ-ปะ-มา รากศัพท์มาจาก อุป (คำอุปสรรค = เข้าไป, ใกล้, มั่น) + มา (ธาตุ = เปรียบ, กะ, ประมาณ) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ
: อุป + มา = อุปมา + กฺวิ = อุปมากฺวิ > อุปมา แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องเปรียบเทียบ” หมายถึง ตัวอย่าง, อุปมา, ความเหมือนหรือคล้ายกัน, การเปรียบเทียบ (likeness, simile, parable, example)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อุปมา : (คำนาม) สิ่งหรือข้อความที่ยกมาเปรียบ, มักใช้เข้าคู่กับ อุปไมย ในประโยคเช่น เรื่องนี้มีอุปมาฉันใด อุปไมยก็ฉันนั้น. (คำกริยา) เปรียบเทียบ. (ป., ส.).”
(๒) “อุปไมย”
อ่านว่า อุ-ปะ-ไม บาลีเป็น “อุปเมยฺย” อ่านว่า อุ-ปะ-เมย-ยะ รากศัพท์มาจาก อุปมา (การเปรียบเทียบ) + เณยฺย ปัจจัย, ลบ ณ ที่ เณยฺย (เณยฺย > เอยฺย), ลบสระหน้า คือ อา ที่ อุปมา (อุปมา > อุปม)
: อุปมา > อุปม + เณยฺย > เอยฺย : อุปม + เอยฺย = อุปเมยฺย แปลตามศัพท์ว่า “ควรแก่การเปรียบเทียบ”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อุปเมยฺย” ว่า to be compared, that which is to be likened or compared, the 1st part of a comparison (ควรเปรียบเทียบ, สิ่งที่ควรแก่การเทียบเคียง หรือเอามาเปรียบเทียบ, ส่วนแรกของการเปรียบเทียบ)
บาลี “อุปเมยฺย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อุปไมย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อุปไมย : (คำนาม) สิ่งหรือข้อความที่พึงเปรียบเทียบกับสิ่งอื่นเพื่อให้เข้าใจแจ่มแจ้ง, คู่กับ อุปมา. (ป. อุปเมยฺย).”
อุปมา + อุปไมย = อุปมาอุปไมย
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อุปมาอุปไมย : (คำนาม) การเปรียบเทียบกัน.”
ขยายความ :
“อุปมา” กับ “อุปไมย” ความหมายต่างกันอย่างไร?
“อุปมา” = สิ่งหรือข้อความที่ยกมาเปรียบ
“อุปไมย” = สิ่งหรือข้อความที่พึงเปรียบเทียบกับสิ่งอื่นเพื่อให้เข้าใจแจ่มแจ้ง
ตัวอย่าง: เจ้าสาวงามราวกับเทพธิดา
“เจ้าสาว” = อุปไมย > สิ่งหรือข้อความที่พึงเปรียบเทียบ > ความงามของเจ้าสาวควรจะต้องเปรียบเทียบกับอะไรสักอย่างเพื่อให้มองเห็นแจ่มชัด
“ราวกับเทพธิดา” = อุปมา > สิ่งหรือข้อความที่ยกมาเปรียบเทียบ > เทพธิดาเป็นสิ่งที่ถูกยกมาเปรียบเทียบเพื่อให้เห็นความงามของเจ้าสาว
เทพธิดางามเพียงใด > อุปมา
เจ้าสาวก็งามเพียงนั้น > อุปไมย
อุปมา = เทพธิดางามเพียงใด
อุปไมย = เจ้าสาวก็งามเพียงนั้น
…………..
ดูก่อนภราดา!
แปลกแท้ ๆ –
: เรื่องดี ๆ ทำให้ดู คนก็ยังไม่รู้ว่าควรจำเอาไปทำ
: เรื่องชั่ว ๆ แอบทำ คนกลับชอบจำเอาไปเป็นตัวอย่าง
#บาลีวันละคำ (4,847)
19-9-68
…………………………….
…………………………….
