power (บาลีวันละคำ 1,082)

power

บาลีว่าอย่างไร

เวลาพูดว่า คนนั้นคนนี้เขามี “เพาเวอร์ (power)” คนสมัยนี้ก็เข้าใจกันดีว่าหมายถึงมีความสามารถหรือมีช่องทางที่จะทำการอย่างใดอย่างหนึ่งให้สำเร็จโดยวิธีที่คนทั่วไปไม่สามารถทำเช่นนั้นได้

จึงเกิดคำถามว่า “เพาเวอร์” บาลีว่าอย่างไร

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล power เป็นบาลีว่า

(1) satti สตฺติ

(2) bala พล

(3) sāmatthiya สามตฺถิย

(4) thāma ถาม

(5) pabhāva ปภาว

(6) vasa วส

(๑) สตฺติ” (สัด-ติ)

รากศัพท์มาจาก สกฺ (ธาตุ = สามารถ) + ติ ปัจจัย, ลบ ก, ซ้อน ต

: สกฺ > ส + ต + ติ = สตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่สามารถ”

“สตฺติ” สันสกฤตเป็น “ศกฺติ” คือที่ใช้ในภาษาไทยว่า “ศักดิ์” หรือที่กลายเป็น “ศักดา” นั่นเอง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สตฺติ” เป็นอังกฤษว่า ability, power (ความสามารถ, กำลัง, อำนาจ)

(๒) “พล” (พะ-ละ)

รากศัพท์มาจาก พลฺ (ธาตุ = มีชีวิต, ระวัง, ครอบงำ) + อ ปัจจัย

: พล + อ = พล แปลตามศัพท์ว่า “เหตุอันทำให้มีชีวิตอยู่ได้” “ผู้เฝ้าระวัง” “ผู้ครอบงำศัตรู” หมายถึง กำลัง, กองทัพ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “พล” เป็นอังกฤษว่า strength, power, force (ความแข็งแรง, พลัง, อำนาจ) an army, military force (กองทัพ, กองกำลังทหาร)

(๓) “สามตฺถิย” (สา-มัด-ถิ-ยะ)

รากศัพท์มาจาก สมตฺถฺ (ธาตุ = อาจ, สามารถ) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อ (ที่ ส-) เป็น อา, ลง อิ อาคม

: สมตฺถฺ + ณฺย = สมตฺถณย > สมตฺถย > สามตฺถย > สามตฺถิย แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะแห่งผู้สามารถ”

คำว่า “สามารถ” ที่ใช้ในภาษาไทยก็มีรากศัพท์มาทางเดียวกันนี้

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สามตฺถิย” เป็นอังกฤษว่า ability (ความสามารถ)

(๔) “ถาม” (ถา-มะ)

รากศัพท์มาจาก ฐา (ธาตุ = ยืน, ตั้งอยู่) + ม ปัจจัย, แปลง ฐ เป็น ถ

: ฐา + ม = ฐาม > ถาม แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเหตุให้ยืนอยู่ได้”

คำนี้ในภาษาไทยไม่นิยมใช้ในที่ทั่วไป นอกจากใช้เป็นคำศัพท์ในข้อความเก่าๆ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ถาม” เป็นอังกฤษว่า power of resistance, steadfastness, strength, firmness, vigour (กำลังความต้านทาน, ความมั่นคง, ความแข็งแรง, ความทรงพลัง)

(๕) “ปภาว” (ปะ-พา-วะ)

รากศัพท์มาจาก ป (ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + ณ ปัจจัย, แผลง อู เป็น โอ, แปลง โอ เป็น อาว

: ป + ภู + ณ = ปภูณ > ปภู > ปโภ > ปภาว แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเหตุให้เป็นคนมีเดช”

คำนี้ในภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “ประภาพ” แปลว่า อำนาจ, ฤทธิ์

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปภาว” เป็นอังกฤษว่า might, power, strength, majesty, dignity (อำนาจ, กำลัง, พลัง, เดชหรืออธิปไตย, เกียรติยศ)

(๖) “วส” (วะ-สะ)

รากศัพท์มาจาก วสฺ (ธาตุ = ติดใจ, ชอบใจ) + อ ปัจจัย

: วสฺ + อ = วส แปลตามศัพท์ว่า “ความติดใจ” หมายถึง ความใคร่, ความรัก, อำนาจ, ความเป็นใหญ่

ศัพท์นี้แสดงความหมายโดยนัยว่า ผู้มีอำนาจมักติดใจในอำนาจ ภาษาบาลีจึงเรียก “อำนาจ” นั้นว่า วส = “ความติดใจ”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วส” เป็นอังกฤษว่า power, authority, control, influence (กำลัง, อำนาจ, การควบคุม, อิทธิพล)

: คนฉลาด (บัณฑิต) เอาธรรมเป็น power

: คนเซ่อ (พาล) เอา power เป็นธรรม

7-5-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย