โภคอาทิยะ (บาลีวันละคำ 4,882)

โภคอาทิยะ

คำของพระ แต่ชาวบ้านควรประพฤติ

อ่านว่า โพ-คะ-อา-ทิ-ยะ

ประกอบด้วยคำว่า โภค + อาทิยะ 

(๑) “โภค” 

บาลีอ่านว่า โพ-คะ รากศัพท์มาจาก ภุชฺ (ธาตุ = กิน) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อุ ที่ ภุ-(ชฺ) เป็น โอ, แปลง ช เป็น ค

: ภุชฺ + ณ = ภุชณ > ภุช > โภช > โภค แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนใช้สอย” หรือ “สิ่งที่ต้องใช้สอย” 

“โภค” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การเสพหรือบริโภค (enjoyment) 

(2) สมบัติ, ความร่ำรวย (possession, wealth) 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“โภค, โภค-, โภคะ : (คำนาม) สมบัติ เช่น ถึงพร้อมด้วยโภคะ. (คำกริยา) กิน, ใช้สอย. (ป., ส.).”

(๒) “อาทิยะ” 

เขียนแบบบาลีเป็น “อาทิย” อ่านว่า อา-ทิ-ยะ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = กลับความ) + ทา (ธาตุ = ให้) + อิย ปัจจัย, ลบสระหน้า คือ อา ที่ ทา (ทา > ท)

: อา + ทา = อาทา > อาท + อิย = อาทิย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ควรถือเอา” หมายถึง การถือเอาประโยชน์จากสิ่งใดสิ่งหนึ่ง (takeable)

หมายเหตุ: “อา” คำอุปสรรคใช้ในความหมายว่า ทั่ว, ยิ่ง, กลับความ

คำว่า “กลับความ” หมายถึง ธาตุหรือศัพท์ที่ “อา” ไปนำหน้ามีความหมายอย่างไร “อา” จะกลับความหมายให้กลายเป็นตรงกันข้าม เช่น 3

คม หมายถึง “ไป” 

อาคม กลับความ หมายถึง “มา” 

ดังนั้น : ทา แปลว่า “ให้” 

“อาทา” กลับความ จึงหมายถึง “เอา” คือ รับเอา ถือเอา

โภค + อาทิย = โภคอาทิย แปลว่า “สิ่งที่ควรถือเอาจากโภคทรัพย์” หมายถึง การถือเอาประโยชน์จากโภคทรัพย์

“โภคอาทิย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “โภคอาทิยะ”

คำว่า “โภคอาทิยะ” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [232] แสดง “โภคอาทิยะ” ไว้ดังนี้ –

…………..

โภคอาทิยะ หรือ โภคาทิยะ 5 (ประโยชน์ที่ควรถือเอาจากโภคทรัพย์ หรือเหตุผลที่อริยสาวกควรยึดถือ ในการที่จะมีหรือครอบครองโภคทรัพย์ — Bhoga-ādiya: uses of possessions; benefits which one should get from wealth; reasons for earning and having wealth)

อริยสาวกแสวงหาโภคทรัพย์มาได้ ด้วยน้ำพักน้ำแรงความขยันหมั่นเพียรของตน และโดยทางสุจริตชอบธรรมแล้ว

1. เลี้ยงตัว มารดาบิดา บุตรภรรยา และคนในปกครองทั้งหลายให้เป็นสุข (to make oneself, one’s parents, children, wife, servants and workmen happy and live in comfort)

2. บำรุงมิตรสหายและผู้ร่วมกิจการงานให้เป็นสุข (to share this happiness and comfort with one’s friends)

3. ใช้ป้องกันภยันตราย (to make oneself secure against all misfortunes)

4. ทำพลี 5 อย่าง (to make the fivefold offering)

ก.ญาติพลี สงเคราะห์ญาติ (to relatives, by giving help to them)

ข. อติถิพลี ต้อนรับแขก (to guests, by receiving them)

ค. ปุพพเปตพลี ทำบุญอุทิศให้ผู้ล่วงลับ (to the departed, by dedicating merit to them)

ง. ราชพลี บำรุงราชการด้วยการเสียภาษีอากรเป็นต้น (to the king, i.e. to the government, by paying taxes and duties and so on)

จ. เทวตาพลี ถวายเทวดา* คือ สักการะบำรุงหรือทำบุญอุทิศสิ่งที่เคารพบูชาตามความเชื่อถือ (to the deities, i.e. those beings who are worshipped according to one’s faith)

5. อุปถัมภ์บำรุงสมณพราหมณ์ผู้ประพฤติดีปฏิบัติชอบ (to support those monks and spiritual teachers who lead a pure and diligent life)

เมื่อใช้โภคทรัพย์ทำประโยชน์อย่างนี้แล้ว ถึงโภคะจะหมดสิ้นไป ก็สบายใจได้ว่า ได้ใช้โภคะนั้นให้เป็นประโยชน์ถูกต้องตามเหตุผลแล้ว ถ้าโภคะเพิ่มขึ้นก็สบายใจเช่นเดียวกัน เป็นอันไม่ต้องเดือดร้อนใจในทั้งสองกรณี.

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ได้กำไร เพราะใช้ทรัพย์ทำบุญ

: ขาดทุน เพราะใช้ทรัพย์ทำบาป

#บาลีวันละคำ (4,882)

24-10-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….