มาตุ (บาลีวันละคำ 1,144)

-มาตุ

เมื่ออยู่ท้ายคำ อ่านอย่างไร

“มาตุ” บาลีอ่านว่า มา-ตุ รากศัพท์มาจาก –

(1) มานฺ (ธาตุ = รัก, ทะนุถนอม) + ราตุ ปัจจัย, ลบ ร ที่ ราตุ (ราตุ > อาตุ), ลบพยัญชนะที่สุดธาตุและสระ (มานฺ > มา > ม)

: มานฺ > มา > ม + ราตุ > อาตุ = มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักบุตรโดยธรรมชาติ”

(2) ปา (ธาตุ = ดื่ม) + ตุ ปัจจัย, แปลง ป ที่ ปา เป็น ม (ปา > มา)

: ปา + ตุ = ปาตุ > มาตุ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังบุตรให้ดื่มนม”

“มาตุ” เมื่อใช้เป็นประธานในประโยค เปลี่ยนรูปเป็น “มาตา” คือที่เราแปลงใช้ในภาษาไทยเป็น “มารดา” (ในบาลี เมื่อใดเป็น “มาตา” เมื่อใดเป็น “มาตุ” มีกฎปลีกย่อยอีก)

“มาตุ” เมื่อมีคำอื่นสมาสข้างท้าย อ่านว่า มา-ตุ- เช่น

มาตุคาม อ่านว่า มา-ตุ-คาม (ผู้หญิง, เพศหญิง)

มาตุฆาต อ่านว่า มา-ตุ-คาด (การฆ่าแม่)

มาตุภูมิ อ่านว่า มา-ตุ-พูม (บ้านเกิดเมืองนอน)

แต่ “มาตุ” เมื่ออยู่ท้ายคำ (มีคำอื่นสมาสข้างหน้า) จะอ่านว่าอย่างไร เช่น –

(1) พระวรราชาทินัดดามาตุ

(2) โรงเรียนวิเชียรมาตุ

หลักเทียบ :

๑ ในภาษาไทย เมื่อนำเอาคำบาลีสันสกฤตมาใช้ เรานิยมให้อักษรท้ายคำเป็นตัวสะกด เช่น –

“กาล” บาลีอ่านว่า กา-ละ เราใช้ ล เป็นตัวสะกด อ่านว่า กาน

“คุณ” บาลีอ่านว่า คุ-นะ เราใช้ ณ เป็นตัวสะกด อ่านว่า คุน

แต่ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้ายก็ออกเสียงพยัญชนะท้ายด้วย (อาจมียกเว้นบางคำ) เช่น –

“กาลเทศะ” อ่านว่า กา-ละ-เท-สะ ไม่ใช่ กาน-เท-สะ

“คุณธรรม” อ่านว่า คุน-นะ-ทำ ไม่ใช่ คุน-ทำ

คำที่สะกดแบบเดียวกับ “มาตุ” เมื่ออยู่ท้ายคำ เราใช้พยัญชนะท้ายเป็นตัวสะกดก็อย่างเช่น –

“เหตุ” อ่านว่า เหด ไม่ใช่ เห-ตุ

“ชาติ” อ่านว่า ชาด ไม่ใช่ ชา-ติ

“เมรุ” อ่านว่า เมน ไม่ใช่ เม-รุ

“เกตุ” อ่านว่า เกด ไม่ใช่ เก-ตุ

“โลกนิติ” อ่านว่า โลก-กะ-นิด ไม่ใช่ โลก-กะ-นิ-ติ

ตามหลักนี้ –มาตุ เมื่ออยู่ท้ายคำ จึงอ่านว่า –มาด ไม่ใช่ –มา–ตุ

ดังนั้น

(1) พระวรราชาทินัดดามาตุ จึงอ่านว่า พฺระ-วอ-ระ-รา-ชา-ทิ-นัด-ดา-มาด (ไม่ใช่ –นัด-ดา-มา-ตุ)

(2) โรงเรียนวิเชียรมาตุ จึงอ่านว่า โรง-เรียน-วิ-เชียน-มาด (ไม่ใช่ –วิ-เชียน-มา-ตุ)

หมายเหตุ :

๑ โรงเรียนวิเชียรมาตุ เป็นโรงเรียนประจำจังหวัดตรัง ชื่อโรงเรียนนี้เดิมก็อ่านว่า -วิ-เชียน-มาด แต่ต่อมาจะด้วยความไม่เข้าใจ หรือเข้าใจผิด หรือเพราะอำนาจที่ขาดปัญญาอย่างใดอย่างหนึ่ง ทำให้ทางราชการกำหนดให้อ่านชื่อโรงเรียนนี้เป็น –วิ-เชียน-มา-ตุ (อักษรโรมันสะกดว่า Wichienmatu School)

๒ วันที่ 13 กรกฎาคม เป็นวันประสูติพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ

บาลีวันละคำ ขอถือเป็นโอกาสถวายพระพรด้วยการนำพระนามอิสริยศักดิ์มาคำนึงในทางศึกษาเพื่อให้เกิดปัญญา

ขออย่าให้มีผู้หนึ่งผู้ใดอ่านพระนามนี้ว่า พฺระ-วอ-ระ-รา-ชา-ทิ-นัด-ดา-มา-ตุ เหมือนโรงเรียนวิเชียรมา-ตุ ที่ผิดกลายเป็นถูกไปแล้วนั้นเลย

บัณฑิต : แม้ผิดก็ใช้ปัญญแก้ไขเยี่ยงปราชญ์

คนพาล : แม้พลาดก็ยังใช้อำนาจเยี่ยงพาล

13-7-58

ต้นฉบับ