พละกำลัง (บาลีวันละคำ 1,261)

พละกำลัง

คำบาลีประสมคำไทย

อ่านว่า พะ-ละ-กำ-ลัง

(๑) “พล”

บาลีอ่านว่า พะ-ละ รากศัพท์มาจาก พลฺ (ธาตุ = มีชีวิต, ระวัง, ครอบงำ) + อ ปัจจัย

: พล + อ = พล แปลตามศัพท์ว่า “เหตุอันทำให้มีชีวิตอยู่ได้” “ผู้เฝ้าระวัง” “ผู้ครอบงำศัตรู”

“พล” ใช้ในความหมาย 2 อย่างคือ –

(1) ความแข็งแรง, พลัง, อำนาจ (strength, power, force)

(2) กองทัพ, กองกำลังทหาร (an army, military force)

(๒) “กำลัง”

เป็นคำไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กำลัง : (คำนาม) แรง, สิ่งที่ทำให้เกิดอำนาจความเข้มแข็ง.”

พจน.54 ไม่ได้บอกว่า “กำลัง” มาจากภาษาอะไร

ในภาษาไทยมีคำว่า “พลัง” อ่านว่า พะ-ลัง

คำว่า “พล” ในบาลีถ้าแจกรูปเป็น “พลํ” ก็อ่านว่า พะ-ลัง

“พลัง” น่าจะมาจาก “พลํ”

และ “กำลัง” ก็น่าจะเพี้ยนมาจาก “พลัง” นั่นเอง

พจน.54 บอกว่า –

“พลัง : (คำวิเศษณ์) กําลัง, มักใช้พูดเข้าคู่กันว่า กําลังพลัง.”

พจน.54 บอกว่า “พลัง” มักใช้พูดเข้าคู่กันว่า “กําลังพลัง” แต่เท่าที่สังเกต เรามักพูดเข้าคู่กันว่า “พละกำลัง” มากกว่า เช่น ช้างเป็นสัตว์ที่มีพละกำลังมหาศาล

คำว่า “พละกำลัง” ยังไม่มีเก็บไว้ใน พจน.54

ในคัมภีร์อัฏฐกนิบาต อังคุตตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 23 ข้อ 117 แสดงสิ่งที่เป็น “พละกำลัง” ของบุคคลต่างๆ 8 จำพวกไว้อย่างสนใจ ขอถอดความตามสำนวนของผู้เขียนบาลีวันละคำ ดังนี้ –

(1) โรณฺณพลา  ทารกา = การร้องไห้ เป็นกำลังของเด็กอ่อน

(2) โกธพลา  มาตุคามา = ความแง่งอน เป็นกำลังของสตรี

(3) อาวุธพลา  โจรา = อาวุธดี เป็นกำลังของคนร้าย

(4) อิสฺสริยพลา  ราชาโน = อำนาจชี้เป็นชี้ตาย เป็นกำลังของนักปกครอง

(5) อุชฺฌตฺติพลา  พาลา = ความจองหอง เป็นกำลังของคนพาล

(6) นิชฺฌตฺติพลา  ปณฺฑิตา = ความประพฤติควรแก่การย์ เป็นกำลังของบัณฑิต

(7) ปฏิสงฺขานพลา  พหุสฺสุตา = ความเพ่งพินิจ เป็นกำลังของผู้คงแก่เรียน

(8) ขนฺติพลา  สมณพฺราหฺมณา = ความอดทนพากเพียร เป็นกำลังของนักพรต

——–

: ละอาสวกิเลสได้ทั้งหมด ก็อยู่เหนือพละกำลังทั้งมวล

11-11-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย