อุตุนี (บาลีวันละคำ 686)
อุตุนี
(สืบเนื่องจากคำว่า อุตุ)
อ่านว่า อุ-ตุ-นี
ประกอบด้วย อุตุ + อินี
“อุตุ” ในบาลีมีความหมาย 2 อย่าง คือ –
(1) แปลตามศัพท์ว่า “กาลเวลาที่เป็นไปประจำ” “กาลเวลาเป็นที่เป็นไปแห่งหิมะเป็นต้น” หมายถึง ฤดูกาล, เวลา, อากาศ, อุณหภูมิ
(2) แปลตามศัพท์ว่า “โลหิตที่เป็นไปประจำ” หมายถึง ระดู, เลือดประจำเดือน
อุตุนี ในที่นี้มาจาก “อุตุ” ที่หมายถึง เลือดประจำเดือน
อุตุ + อินี ปัจจัยที่ทำศัพท์ให้เป็นอิตถีลิงค์ แบบเดียวกับ ภิกฺขุ + อินี = ภิกฺขุนี
: อุตุ + อินี = อุตุนี
“อุตุนี” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีอุตุ” คือผู้มีเลือดประจำเดือน หมายถึง สตรีที่กำลังมีระดู (a menstruating woman)
ในพระไตรปิฎก (มหาตัณหาสังขยสูตร มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ พระไตรปิฎกเล่ม 12 ข้อ 452) พระพุทธเจ้าตรัสว่า ปัจจัยหรือองค์ประกอบแห่งกำเนิดมนุษย์มี 3 อย่าง คือ –
(1) มาตาปิตโร สนฺนิปติตา = บิดามารดาสันนิบาตกัน
(2) มาตา อุตุนี = มารดาเป็นอุตุนี
(3) คนฺธพฺโพ ปจฺจุปฏฺฐิโต = มีวิญญาณมาปฏิสนธิ
ข้อสังเกต :
(1) ในคัมภีร์ท่านใช้คำว่า มาตาปิตโร = บิดามารดาสันนิบาตกัน ไม่ได้ใช้คำว่า “ชายหญิงสันนิบาตกัน” ส่อนัยว่าผู้มีสิทธิ์สันนิบาตกันนั้นต้องเป็นสามีภรรยากัน หรืออีกนัยหนึ่งต้องเป็นผู้ที่พร้อมจะแสดงตนต่อสังคมว่า เป็น “บิดามารดา” ของเด็กที่เกิดมา และผู้ที่เหมาะสมที่สุดที่จะแสดงตนเช่นนั้นก็คือชายหญิงที่เป็นสามีภรรยากันตามกติกาของสังคมนั่นเอง
(2) “มารดาเป็นอุตุนี” อรรถกถาขยายความว่า ช่วงเวลาที่มารดามีระดูนั้น รังไข่จะมีเวลารับเชื้อประมาณ 7 วัน ถ้ามีการสันนิบาตกันเพียงครั้งเดียวเท่านั้นภายใน 7 วันนี้ก็จะตั้งครรภ์ ถ้าไม่มีการสันนิบาตไข่ก็จะแตกไปเองและไหลออกมาเป็น “อุตุ – ระดู” (เรื่องนี้อรรถกถาอธิบายไว้เมื่อประมาณ 1,500 ปีมาแล้ว)
(3) แม้องค์ประกอบ 2 อย่างจะสมบูรณ์แล้วก็ตาม แต่ถ้า “คนฺธพฺโพ” ไม่ “ปจฺจุปฏฺฐิโต” (= ไม่มีวิญญาณมาปฏิสนธิ) การตั้งครรภ์ก็เกิดขึ้นไม่ได้ ดังที่วิทยาการสมัยใหม่ให้เหตุผลไปในทำนองว่าเชื้อไม่แข็งแรงเป็นต้น
“อุตุนี” จึงไม่ใช่คำธรรมดา
เพราะเป็นโซ่ห่วงหนึ่งในกระบวนการกำเนิดมนุษย์
พุทธภาษิต :
กิจฺโฉ มนุสฺสปฏิลาโภ
กิจฺฉํ มจฺจาน ชีวิตํ
กิจฺฉํ สทฺธมฺมสฺสวนํ
กิจฺโฉ พุทฺธานมุปฺปโท.
(พุทธวรรค ธรรมบท)
เกิดเป็นมนุษย์ – ยาก
เกิดแล้วอยู่รอด – ยาก
รอดแล้วจะได้รับรู้สิ่งที่ดีงาม – ยาก
รับรู้แล้วจะเป็นคนดีได้จริง – ยาก
(แปลโดยอัตโนมัตยาธิบาย)
3-4-57