องคาพยพ (บาลีวันละคำ 721)

องคาพยพ

(บาลีไทย)

อ่านว่า อง-คาบ-พะ-ยบ ก็ได้

อง-คา-พะ-ยบ ก็ได้

ประกอบด้วย องค + อพยพ

บาลีเป็น องฺค + อวยว

“องค” บาลีเป็น “องฺค” (อัง-คะ) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ร่างที่เดินได้” (2) “เหตุเป็นเครื่องรู้ที่เกิด” คือทำให้รู้ต้นกำเนิด (3) “ส่วนอันเขารู้ว่าเป็นอวัยวะ” หมายถึง ส่วนของร่างกาย, แขนขา, ชิ้นส่วน, ส่วนประกอบ, เหตุ, เครื่องหมาย (part of the body, a limb, part, member, cause, reason, status symbol); ส่วนประกอบของทั้งหมด หรือของระบบ หรือขององค์ (a constituent part of a whole or system or collection)

ความหมายหลักของ องฺค คือ part of the body แต่บางกรณีอาจใช้หมายถึง the body ตรงๆ ก็ได้

“อพยพ” บาลีเป็น “อวยว” (อะ-วะ-ยะ-วะ) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ผสมกันเป็นส่วนๆ”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อวยว” ว่า limb, member, constituent, part (อวัยวะ, องคาพยพ, ส่วนประกอบ, องค์)

จะเห็นได้ว่า ความหมายก็อย่างเดียวกับ “องฺค–องค์” นั่นเอง

ในคัมภีร์พบว่า องฺค กับ อวยว ใช้เป็นคำอธิบายซึ่งกันและกัน = องฺค คือ อวยว และ อวยว ก็คือ องฺค

“อวยว” ในภาษาไทยใช้ว่า “อวยวะ” (อะ-วะ-ยะ-วะ) “อวัยวะ” (อะ-ไว-ยะ-วะ) เราคุ้นกับรูปคำว่า “อวัยวะ” มากกว่า พจน.54 บอกไว้ว่า –

(1) อวยวะ, อวัยวะ : (คำนาม) ชิ้น, ส่วน, ส่วนของร่างกาย, ในบทกลอนใช้ว่า อพยพ ก็มี. (ป., ส. อวยว).

(2) อพยพ ๒ : [อบ-พะ-ยบ] (กลอน) (คำนาม) อวัยวะ, ส่วนของร่างกาย. (ป., ส. อวยว)

องฺค + อวยว = องฺคาวยว แผลง ว เป็น พ จึงได้รูปเป็น องคาพยพ เป็นการเอาคำมารวมกันแบบไทย ในคัมภีร์ไม่พบศัพท์ที่รวมกันแบบนี้

พจน.54 บอกไว้ว่า –

“องคาพยพ : (คำนาม) ส่วนน้อยและใหญ่แห่งร่างกาย, อวัยวะน้อยใหญ่. (ป. องฺค+ อวยว)”

บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ 17 มกราคม พ.ศ. 2552 อธิบายไว้ตอนหนึ่งว่า

“ในปัจจุบันคำว่า องคาพยพ ใช้ในความหมายที่กว้างไปจากเดิม กล่าวคือ หมายถึงส่วนทั้งหลายที่ประกอบกันเข้าเป็นสิ่งใดสิ่งหนึ่ง อย่าง องคาพยพขององค์กร องคาพยพของหน่วยงาน องคาพยพของสังคม หรือองคาพยพของประเทศ เช่น การปรับตัวทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศไทยจะต้องให้ครอบคลุมทุกองคาพยพของภาครัฐภาคเอกชน. ขณะนี้เรามาถึงจุดเปลี่ยนที่ทุกองคาพยพของสังคมไทยมีส่วนรับผิดชอบในการพัฒนาประเทศ”

———-

ตามความหมายที่มักใช้กันดังที่กล่าวในบทวิทยุข้างต้น เป็นอันจำกัดความขึ้นใหม่ว่า

“องฺค–องค” หมายถึง “ตัว” อย่างในคำว่า “แต่งองค์ทรงเครื่อง” คือแต่งตัว หรือเลียนเสียงและความหมายตรงกับคำฝรั่งว่า organ คือตัวใหญ่ที่ประกอบขึ้นมาจากตัวย่อย

ส่วน “อวยว–อพยพ” หมายถึง ส่วนย่อยที่ประกอบกันเข้าเป็นตัวใหญ่

ดังนั้น “องคาพยพ” จึงแปลตามความหมายใหม่ว่า “ส่วนย่อย (= อวัยวะ) ที่ประกอบกันเข้าเป็นส่วนใหญ่ (= องค์)” = an organ of the body or an institution; organization

: คนที่ใหญ่จริงคือคนที่เล็กเป็น

————–

(ตามคำขอของ สุดที่รัก มายเดียร์)

#บาลีวันละคำ (721)

8-5-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย