สยนาศรม (บาลีวันละคำ 1,478)

สยนาศรม

เชื้อชาติแขก สัญชาติไทย

อ่านว่า สะ-ยะ-นา-สม

ประกอบด้วย สยน + อาศรม

(๑) “สยน” (สะ-ยะ-นะ) รากศัพท์มาจาก สิ (ธาตุ = นอน) + ยุ ปัจจัย, แปลง อิ ที่ สิ เป็น ย (สิ > สย), แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: สิ > สย + ยุ > อน = สยน แปลตามศัพท์ว่า (1) “ที่เป็นที่นอน” (2) “การนอน”

“สยน” หมายถึง การนอน, การนอนหลับ (lying down, sleeping); เตียง, ที่นอน (bed, couch)

(๒) “อาศรม”

บาลีเป็น “อสฺสม” (อัด-สะ-มะ) รากศัพท์มาจาก –

1) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + สม (ความสงบ), รัสสะ อา เป็น อะ, ซ้อน สฺ ระหว่าง อา + สม

: อา > อ + สฺ + สม = อสฺสม แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่มีความสงบรอบด้าน”

2) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + สมฺ (ธาตุ = สงบ, ระงับ) + อ ปัจจัย, รัสสะ อา เป็น อะ, ซ้อน สฺ ระหว่าง อา + สมฺ

: อา > อ + สฺ + สมฺ = อสฺสมฺ + อ = อสฺสม แปลตามศัพท์ว่า (1) “ที่เป็นที่ระงับความโกรธ” (2) “ที่ซึ่งกิเลสสงบได้อย่างดียิ่ง” (3) “ที่เป็นที่ระงับลงได้รอบด้านแห่งอันตรายที่บีบคั้นกายและจิต”

3) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + สมฺ (ธาตุ = บำเพ็ญเพียร) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, รัสสะ อา เป็น อะ, ซ้อน สฺ ระหว่าง อา + สมฺ

: อา > อ + สฺ + สมฺ = อสฺสมฺ + ณ = อสฺสมณ > อสฺสม แปลตามศัพท์ว่า “ผู้บำเพ็ญเพียรแรงกล้า”

“อสฺสม” ตามข้อ 1) และ 2) หมายถึง ที่อยู่ของผู้บำเพ็ญพรต (a hermitage) ตามข้อ 3) หมายถึง นักพรต, ผู้ประพฤติพรหมจรรย์ (ascetic)

บาลี “อสฺสม” สันสกฤตเป็น “อาศฺรม” สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“อาศฺรม : (คำนาม) ‘อาศรม,’ ที่อาศรัยของปราชญ์; ที่อยู่ของฤษีหรืออริยทั้งหลาย; ป่า, โรงเรียน; คนจำพวกหนึ่งในสี่จำพวก คือ;- ๑. พรหมจารี หรือ พวกนักเรียน, ๒. พวกคฤหัสถ์, ๓. พวกวาณปรัสถ์, ๔. พวกภิกษุ; a hermitage, the abode of sages; the abode of rishis or saints; a wood or thicket; a college or school; a religious class of men, of which there are four classes, viz. 1^st, the student of Brahmacāri, 2^nd, the householder or Gṛihasth, 3^rd, the anchorite or Vāṇaprastha, 4^th, the mendicant or Bhikshu.”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

อาศรม : ที่อยู่ของนักพรต; ตามลัทธิของพราหมณ์ ในยุคที่กลายเป็นฮินดูแล้วได้วางระเบียบเกี่ยวกับการดำเนินชีวิตของชาวฮินดูวรรณะสูง โดยเฉพาะวรรณะพราหมณ์ โดยแบ่งเป็นขั้นหรือช่วงระยะ ๔ ขั้น หรือ ๔ ช่วง เรียกว่า อาศรม ๔ กำหนดว่าชาวฮินดูวรรณะพราหมณ์ทุกคนจะต้องครองชีวิตให้ครบทั้ง ๔ อาศรมตามลำดับ (แต่ในทางปฏิบัติ น้อยคนนักได้ปฏิบัติเช่นนั้น โดยเฉพาะปัจจุบันไม่ได้ถือกันแล้ว) คือ

๑. พรหมจารี เป็นนักเรียนศึกษาพระเวท ถือพรหมจรรย์

๒. คฤหัสถ์ เป็นผู้ครองเรือน มีภรรยาและมีบุตร

๓. วานปรัสถ์ ออกอยู่ป่าเมื่อเห็นบุตรของบุตร

๔. สันยาสี (เขียนเต็มเป็น สันนยาสี) เป็นผู้สละโลก มีผ้านุ่งผืนเดียว ถือภาชนะขออาหารและหม้อน้ำเป็นสมบัติ จาริกภิกขาจารเรื่อยไปไม่ยุ่งเกี่ยวกับชาวโลก (ปราชญ์บางท่านว่าพราหมณ์ได้ความคิดจากพระพุทธศาสนาไปปรับปรุงจัดวางระบบของตนขึ้น เช่น สันยาสี ตรงกับภิกษุ แต่หาเหมือนกันจริงไม่)

สยน + อสฺสม = สยนสฺสม > สยนาศรม แปลตามศัพท์ว่า (1) “อาศรมเป็นที่นอน” (2) “ที่พักของผู้ปฏิบัติธรรมส่วนที่ใช้เป็นที่นอน” (3) “ที่นอนของผู้ปฏิบัติธรรม”

อภิปราย :

๑ “สยนาศรม” เป็นการเอาคำบาลีสันสกฤตมาผูกขึ้นใหม่ตามประสงค์ในภาษาไทย ยังไม่พบศัพท์ “สยนสฺสม > สยนาศรม” ในคัมภีร์

๒ อันที่จริง “อสฺสม > อาศรม” คำเดียวก็กินความได้ทุกอย่าง คือเป็นที่ปฏิบัติธรรม ที่กิน ที่อยู่ ที่นอน พร้อมเสร็จอยู่ในตัวแล้ว เพราะ “อาศรม” หมายถึงที่อยู่ของผู้ปฏิบัติธรรม

๓ “สยนาศรม” เป็นชื่ออาคารนอนใน “มหาจุฬาอาศรม” สถานปฏิบัติธรรมของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย (มจร.) ที่อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา

๔ อาจเป็นเพราะใน “มหาจุฬาอาศรม” มีอาคารเฉพาะกิจหลายแห่ง เช่น อาคารปฏิบัติธรรม อาคารโรงฉัน (ที่รับประทานอาหาร) อาคารทำกิจกรรมอื่นๆ และอาคารนอน แต่ละอาคารใช้ทำกิจต่างกัน ผู้คิดคำนี้ต้องการเน้นให้เข้าใจว่าอาคารนี้ใช้เฉพาะเป็นที่นอน จึงตั้งชื่อว่า “สยนาศรม” (มีคำว่า “อาศรม” ล้อชื่อ “มหาจุฬาอาศรม”)

: นอนทำความดี

: ดีกว่าลุกขึ้นมาทำความชั่ว

—————

(ส่งการบ้านพระคุณท่าน Sunant Phramaha)

21-6-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย