รหัส – รโห (บาลีวันละคำ 1,480)

รหัส – รโห

อ่านว่า ระ-หัด ระ-โห

(๑) “รหัส”

บาลีเป็น “รหสฺส” (ระ-หัด-สะ) รากศัพท์มาจาก รห (ที่ลับ) + ส ปัจจัย, ซ้อน สฺ

: รห + สฺ + ส = รหสฺส แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่มีอยู่ในที่ลับ”

“รหสฺส” เป็นคำนาม (นปุงสกลิงค์) หมายถึง ความลับ, ความเร้นลับ (secrecy, secret) เป็นคุณศัพท์ หมายถึง ลับ, เฉพาะ (secret, private)

ในภาษาไทย “รหสฺส” ตัด ส ออกตัวหนึ่ง เขียนเป็น “รหัส” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“รหัส : (คำนาม) เครื่องหมายหรือสัญญาณลับซึ่งรู้เฉพาะผู้ที่ตกลงกันไว้, ข้อความที่เปลี่ยนตัวอักษรอื่นแทนอักษรที่ต้องการจะใช้ หรือสลับตำแหน่งอักษรของข้อความนั้น หรือใช้สัญลักษณ์แทน เป็นต้น ซึ่งรู้กันเฉพาะผู้ที่รู้เกณฑ์การเปลี่ยนแปลงนั้น ๆ, ระบบสัญลักษณ์ที่ใช้ในเครื่องมือเครื่องใช้อย่างกุญแจหรือตู้นิรภัยเป็นต้น เช่น เลขรหัสบัตรเครดิต. (ป. รหสฺส; ส. รหสฺย).”

(๒) “รโห” รากศัพท์มาจาก –

1) รหฺ (ธาตุ = สงัด) + อ ปัจจัย

: รห + อ = รห แปลตามศัพท์ว่า “โอกาสที่สงัดจากผู้คน” (คือไม่มีใครอื่นอยู่ในที่นั้น อยู่คนเดียว)

2) รมฺ (ธาตุ = ยินดี, พอใจ) + อ ปัจจัย, แปลง มฺ เป็น ห (รมฺ > รหฺ)

: รมฺ > รหฺ + อ = รห แปลตามศัพท์ว่า “โอกาสเป็นที่ยินดีแห่งผู้คน” (คือไม่มีคนอื่นๆ มารบกวน สามารถทำสิ่งที่ต้องการได้อย่างสบายใจ)

“รห” หมายถึง ที่เปลี่ยว, ที่สงัด, ความเปล่าเปลี่ยว; ความลับ, ความรโหฐาน หรือไม่เป็นที่เปิดเผย (lonely place, solitude, loneliness; secrecy, privacy)

“รห” ในบาลีโดยปกติเป็น “รโห” ใช้ในฐานะเป็นนิบาต (ศัพท์คงรูป ไม่เปลี่ยนไปตามวิภัตติต่างๆ)

คำว่า “รโหฐาน” ที่เราคุ้นกันดีในภาษาไทยก็คือ “รโห-” คำนี้

อภิปราย :

๑ “รหัส” แปลว่า “ลับ” อยู่แล้ว จึงไม่จำเป็นต้องพูดว่า “รหัสลับ”

อย่างไรก็ตาม คำว่า “รหัสลับ” อาจอธิบายให้เข้าหลักภาษาไทยที่ชอบใช้คำซ้ำซ้อน เช่น ผู้คน เสื่อสาด บ้านเรือน อย่างนี้ก็ได้

๒ คำว่า “รโห” ในพุทธศาสนสุภาษิตที่นิยมนำไปพูดอ้างอิงคือ “นตฺถิ  โลเก  รโห  นาม” แปลกันว่า ความลับไม่มีในโลก

พุทธศาสนสุภาษิตบทนี้เป็นคาถา ข้อความเต็มๆ มีดังนี้ –

นตฺถิ  โลเก  รโห  นาม

ปาปกมฺมํ  ปกุพฺพโต

ปสฺสนฺติ  วนภูตานิ

ตํ  พาโล  มญฺญเต  รโห.

เมื่อทำชั่วเข้าแล้ว

ชื่อว่าความลับย่อมไม่มีในโลก

ต้นไม้ที่เกิดในป่าก็ยังมีคนเห็นจนได้

คนเขลาย่อมเข้าใจว่าความชั่วที่ทำนั้นเป็นความลับ

ที่มา : สีลวีมังสชาดก จตุกนิบาต พระไตรปิฎกเล่ม ๒๗ ข้อ ๕๑๘

……

: การทำชั่วเป็นเรื่องที่น่าละอายพอแล้ว

: การปกปิดไม่ให้ใครรู้ยิ่งน่าละอายหนักขึ้นไปอีก

23-6-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย