คำบูชาข้าวพระ [2] (บาลีวันละคำ 2001)

คำบูชาข้าวพระ [2] – สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ

คำว่า “ข้าวพระ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ข้าวพระ : (คำนาม) อาหารคาวหวานที่จัดใส่สำรับสําหรับถวายพระพุทธ.”

คำบูชาข้าวพระนิยมกล่าวเป็นภาษาบาลี มีข้อความดังนี้ –

เขียนแบบบาลี :

อิมํ  สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ  สาลีนํ  โอทนํ  อุทกํ  วรํ  พุทฺธสฺส  ปูเชมิ.

เขียนแบบคำอ่าน :

อิมัง  สูปะพ๎ยัญชะนะสัมปันนัง  สาลีนัง  โอทะนัง  อุทะกัง  วะรัง  พุทธัสสะ  ปูเชมิ.

แปลยกศัพท์ :

อหํ  อันว่าข้าพเจ้า

ปูเชมิ  ขอบูชา

โอทนํ ซึ่งข้าวสุก

สาลีนํ  อันบริสุทธิ์ (คืออันดี, อันประณีต)

สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺนํ อันสมบูรณ์ด้วยสูปะและพยัญชนะ

อุทกํ (และ) น้ำ

วรํ อันประเสริฐ

อิมํ นี้

พุทฺธสฺส แก่พระพุทธเจ้า

แปลโดยใจความ :

ข้าพเจ้าขอบูชาข้าวสุกอันบริสุทธิ์ พร้อมทั้งแกงและกับและน้ำอันประเสริฐนี้ แด่พระพุทธเจ้า

…………..

อภิปราย :

คำว่า “สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺน” หมายถึงอะไร?

“สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺน” แยกศัพท์เป็น สูป + พฺยญฺชน + สมฺปนฺน

(๑) “สูป”

อ่านว่า สู-ปะ รากศัพท์มาจาก –

(1) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, ง่าย) + ปา (ธาตุ = ดื่ม) + อ ปัจจัย, “ลบสระหน้า” คือ ปา + อ > ป + อ, ทีฆะ อุ ที่ สุ เป็น อู (สุ > สู)

: สุ + ปา = สุปา > สุป + อ = สุป > สูป แปลตามศัพท์ว่า “อาหารอันเขาดื่มเพื่อความสะดวก”

(2) สุ (ธาตุ = ไหล, หลั่ง) + ป ปัจจัย, ทีฆะ อุ ที่ สุ เป็น อู (สุ > สู)

: สุ + ป = สุป > สูป แปลตามศัพท์ว่า “อาหารที่หลั่งความพอใจให้”

“สูป” หมายถึง แกง, น้ำแกง ตรงกับคำฝรั่งว่า soup นั่นเอง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สูป” ว่า broth, soup, curry (น้ำเนื้อต้ม, ซุป, แกง)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“สูป : (คำนาม) อุปสกร, เครื่องชูรสอาหาร; อาหารต้ม, ‘ต้มหรือแกง’ ก็เรียก; สูปการ; ภาชนะ; ศร; sauce or condiment; soup or broth; a cook; a vessel; an arrow.”

(๒) “พฺยญฺชน”

โปรดสังเกตว่ามีจุดใต้ พฺ บังคับให้ พฺ กับ ย ต้องอ่านควบกัน

ออกเสียงว่า เพียน-ชะ-นะ จะได้เสียงที่ตรง

อีกรูปหนึ่งเป็น “วฺยญฺชน” (เวียน-ชะ-นะ) วฺ แปลงเป็น พฺ เป็นหลักเกณฑ์ที่พบได้เสมอ

“พฺยญฺชน” รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อญฺช (ธาตุ = ไป, ถึง) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย, ว เป็น พ, (วิ > วฺย > พฺย)

: วิ > วฺย + อญฺช = วฺยญฺช + ยุ > อน = วฺยญฺชน > พฺยญฺชน แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องให้ถึงภัตโดยพิเศษ” (คือทำให้รู้รสชาติอาหาร หรือช่วยให้กินอาหารได้อย่างออกรส) หมายถึง เครื่องปรุง, แกง, กับข้าว (condiment, curry)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“วฺยญฺชน : (คำนาม) ‘วยัญชน, พยัญชนะ,’ เครื่องหมาย; ลักษณะ, ลิงค์หรือเครื่องหมายบอกลักษณะ; เครา; ส่วน- ภาค- หรือองค์ที่ลับ; อุปสกร, เครื่องชูรสอาหาร (ได้แก่-น้ำสอซ, น้ำปลา, น้ำพริก, ฯลฯ); อักษรตัวหนึ่งในหมวดพยัญชนะ (อันมิใช่สระ); สาลังการพจน์หรืออุปมาโวหาร; บริภาษณ์; a token; an insignia; the beard; A privy part; sauce or condiment; a consonant; a figurative expression; an irony, a sarcasm.”

“พฺยญฺชน” ที่หมายถึง “ของกิน” มักมาคู่กับ “สูป” = สูปพฺยญฺชน

ตามความเข้าใจทั่วไป สูป กับ พฺยญฺชน เมื่อพูดควบคู่กัน จะแยกความหมายกันชัดเจน คือ :

“สูป” หมายถึง กับข้าวชนิดที่เป็นน้ำ ( = น้ำๆ)

“พฺยญฺชน” หมายถึง กับข้าวชนิดที่ไม่เป็นน้ำ ( = แห้งๆ)

(๓) “สมฺปนฺน”

อ่านว่า สำ-ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน, ดี) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น มฺ (สํ > สมฺ), แปลง ทฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น นฺน

: สํ > สมฺ + ปทฺ = สมฺปท + ต = สมฺปทต > สมฺปนฺน แปลตามศัพท์ว่า “ถึงพร้อมกันแล้ว” “ถึงแล้วด้วยดี”

“สมฺปนฺน” ในบาลีใช้เป็นคำกริยาและคุณศัพท์ มีความหมายดังนี้ –

(1) สำเร็จ, สมบูรณ์, ดีพร้อม (successful, complete, perfect)

(2) กอปรด้วย, มี, อุดมด้วย (endowed with, possessed of, abounding in)

(3) หวาน, ปรุงอย่างดี (sweet, well cooked)

การประสมคำ :

๑ สูป + พฺยญฺชน = สูปพฺยญฺชน แปลกันว่า “แกงและกับ” หมายถึง กับข้าว (condiment, curry) (กับข้าว : อาหารซึ่งปรกติใช้กินพร้อมข้าว)

๒ สูปพฺยญฺชน + สมฺปนฺน = สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺน แปลว่า “อันสมบูรณ์ด้วยสูปะและพยัญชนะ” หมายถึง มีกับข้าวประเภทน้ำและกับข้าวประเภทแห้งพร้อมสรรพ

“สูปพฺยญฺชนสมฺปนฺน” แปลสั้นๆ คือ “(ข้าว) พร้อมทั้งกับข้าว”

…………..

ดูก่อนภราดา!

: กินข้าวเปล่าไม่มีกับ จะเปิบสำรับได้สักกี่คำ

: มีความรู้ไม่คู่กับคุณธรรม จะอยู่เป็นคนไปได้สักกี่คน

————-

ภาพประกอบ: จาก google

#บาลีวันละคำ (2,001)

4-12-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย