อุชุปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9) (บาลีวันละคำ 3,780)
อุชุปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9)
…………..
ผู้นับถือพระพุทธศาสนาย่อมสวดสาธยายคุณแห่งพระรัตนตรัย คือ พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ กันอยู่เสมอ
คำบาลีแสดงพระสังฆคุณว่าดังนี้ –
…………..
สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา
เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ
อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลีกรณีโย
อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.
ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค
พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 89 หน้า 111
…………..
พระสังฆคุณ 9 ท่านนับบทว่า “อุชุปฏิปันโน” เป็นบทที่ 2
คำว่า “อุชุปฏิปันโน” ถ้าเขียนแบบคำอ่านต้องเขียนเป็น “อุชุปะฏิปันโน” ในที่นี้เขียนแบบคำไทยเป็น “อุชุปฏิปันโน” อ่านว่า อุ-ชุ-ปะ-ติ-ปัน-โน
“อุชุปฏิปันโน” เขียนแบบบาลีเป็น “อุชุปฏิปนฺโน” อ่านว่า อุ-ชุ-ปะ-ติ-ปัน-โน รูปคำเดิมเป็น “อุชุปฏิปนฺน” อ่านว่า อุ-ชุ-ปะ-ติ-ปัน-นะ ประกอบด้วย อุชุ + ปฏิปนฺน
(๑) “อุชุ”
รากศัพท์มาจาก –
(1) อชฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อุ ปัจจัย, แปลง อะ ที่ อ-(ชฺ) เป็น อุ (อชฺ > อุช)
: อชฺ + อุ = อชุ > อุชุ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไปสู่ความไม่คด”
(2) อรฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ชุ ปัจจัย, แปลง อรฺ เป็น อุ (อรฺ > อุ)
: อร > อุ + ชุ = อุชุ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไปโดยไม่คด”
(3) อุชุ (ธาตุ = ตรง, ซื่อตรง, ซื่อสัตย์) + อ (อะ) ปัจจัย
: อุชุ + อ = อุชุ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ตรง”
“อุชุ” หมายถึง ตรง, โดยตรง; ตรงไปตรงมา, ซื่อสัตย์, ซื่อตรง (straight, direct; straightforward, honest, upright)
บาลี “อุชุ” สันสกฤตเป็น “ฤชุ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
“ฤชุ : (คำคุณศัพท์) ตรง ซื่อตรง, สุจริต; straight; upright; honest.”
(๒) “ปฏิปนฺน”
อ่านว่า ปะ-ติ-ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก ปฏิ (คำอุปสรรค = เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (ปทฺ > ป), แปลง ต เป็น นฺน (หรือนัยหนึ่ง แปลง ทฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น นฺน)
: ปฏิ + ปทฺ = ปฏิปทฺ + ต = ปฏิปทฺต > ปฏิปนฺน แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ไปถึงเฉพาะ” “ผู้ดำเนินไป” “ผู้ปฏิบัติ”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปฏิปนฺน” ว่า [having] followed or following up, reaching, going along or by [i. e. practising], entering on, obtaining ([ได้] ดำเนินตามหรือกำลังติดตาม, ไปตามหรืออาศัย [คือปฏิบัติ], เข้าสู่, ได้รับ)
อุชุ + ปฏิปนฺน = อุชุปฏิปนฺน แปลว่า “ผู้ไปถึงด้วยปฏิปทาตรง” “ผู้ดำเนินไปโดยทางตรง” “ผู้ปฏิบัติตรง”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อุชุปฏิปนฺน” ว่า living uprightly (ผู้ดำรงชีวิตโดยเที่ยงธรรมหรือซื่อตรง)
ในที่นี้ “อุชุปฏิปันน” เป็นคำขยาย ( = วิเสสนะ) ของ “สาวกสงฺโฆ” (พระสงฆ์สาวก, ที่คำขึ้นต้นว่า สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ) คำขยายหรือวิเสสนะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภัตติ เหมือนคำนามที่ตนขยาย
“สาวกสงฺโฆ” เป็นคำนาม แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์
“อุชุปฏิปนฺน” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “อุชุปฏิปนฺโน” เขียนแบบไทยเป็น “อุชุปฏิปันโน”
ขยายความ :
“อุชุปฏิปันโน” เป็นคุณนามบทที่ 2 ของพระสงฆ์
คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 1 หน้า 280 (ฉอนุสสตินิทเทส) แสดงลักษณะของ “อุชุปฏิปันโน” ไว้ดังนี้ –
…………..
ยสฺมา ปน สา สมฺมาปฏิปทา อุชุ อวงฺกา อกุฏิลา อชิมฺหา … ตสฺมา ตํ ปฏิปนฺโน อริยสงฺโฆ อุชุปฏิปนฺโน …
ก็เพราะว่าสัมมาปฏิปทานั้นเป็นปฏิปทาตรง คือไม่คด ไม่โกง ไม่งอ … เหตุนั้น พระอริยสงฆ์ผู้ดำเนินปฏิปทานั้นจึงได้ชื่อว่า อุชุปฏิปนฺโน (ปฏิบัติตรง)
มชฺฌิมาย ปฏิปทาย อนฺตทฺวยํ อนุปคมฺม ปฏิปนฺนตฺตา กายวจีมโนวงฺกกุฏิลชิมฺหโทสปฺปหานาย ปฏิปนฺนตฺตา จ อุชุปฏิปนฺโน …
ชื่อว่า อุชุปฏิปนฺโน เพราะปฏิบัติตามมัชฌิมาปฏิปทา ไม่เข้าใกล้อันตะ (ที่สุดโต่ง) ทั้ง 2 ข้าง และเพราะปฏิบัติเพื่อละโทษ คือความคด ความโกง และความงอ ทางกายวาจาใจ
…………..
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “อุชุปฏิปนฺโน” สรุปความไว้ดังนี้ –
…………..
อุชุปฏิปนฺโน : (พระสงฆ์) เป็นผู้ปฏิบัติตรง คือ ไม่ลวงโลก ไม่มีมายาสาไถย ไม่อำพราง หรือดำเนินทางตรง คือมัชฌิมาปฏิปทา (ข้อ ๒ ในสังฆคุณ ๙)
…………..
: ทางบางสายตรงไปนรก
: ทางบางสายตรงไปสวรรค์
: ทางบางสายตรงไปพระนฤพาน
ไม่ว่าท่านจะเลือกไปทางไหน
หรือไม่รู้ว่าจะเลือกไปทางไหน
ในที่สุดท่านก็ต้องไปทางหนึ่ง
ดูก่อนภราดา!
: ท่านจะไปตามทางที่คนอื่นเลือกให้
: หรือท่านจะไปตามทางที่ท่านเลือกเอง
#บาลีวันละคำ (3,780)
18-10-65
…………………………….
……………………………