อาตมา (บาลีวันละคำ 831)

อาตมา

อ่านว่า อาด-ตะ-มา

บาลีเป็น “อตฺตา” อ่านว่า อัด-ตา

“อตฺตา” แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ผู้ทำให้ชีวิตดำเนินต่อเนื่องไปได้” คือเมื่ออัตตายังมีอยู่ ชีวิตก็ยังดำเนินต่อไปได้

(2) “ผู้เป็นที่ตั้งแห่งความถือตัวว่าเป็นเรา” เพราะมีอัตตา จึงมีการยึดถือว่าตัวกูของกู

(3) “ผู้ถึงทุกข์ต่อเนื่อง” คือเมื่อยังมีอัตตา ก็มีทุกข์เข้ามาอย่างไม่รู้จบ

(4) “ผู้เสวยสุขและทุกข์” คือต้องพบทั้งสุขและทุกข์ควบคู่กันไป จะเลือกเสวยแต่สุขอย่างเดียวหาได้ไม่

(5) “ผู้ถูกกิน” คือถูกความเกิด ความแก่ ความเจ็บ ความตายมันกินเอา

“อตฺตา” แปลตามที่เข้าใจกันคือ “ตัวตน” (self, soul)

ในภาษาไทยเอาคำว่า “อตฺตา” มาใช้ในรูปต่างๆ เช่น อัตตา อาตมา อาตมภาพ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) อัตตา : (คำนาม) ตน. (ป.; ส. อาตฺมนฺ, อาตฺมา).

(2) อาตมภาพ, อาตมา ๑ : (คำสรรพนาม) คําใช้แทนตัวผู้พูด สําหรับพระภิกษุสามเณรพูดกับคฤหัสถ์, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๑. (ส. อาตฺมภาว, อาตฺมา).

(3) อาตมา ๒ : (คำนาม) ตัวเอง เช่น ไม่พอเลี้ยงอาตมา. (ส.).

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อาตฺมนฺ : (คำนาม) วิญฺญาณ; อารมณ์; พระพรหม; the soul; the natural temperament or disposition; Brahmā.”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

(1) อัตตา : ตัวตน, อาตมัน; ปุถุชนย่อมยึดมั่นมองเห็นขันธ์ 5 อย่างใดอย่างหนึ่งหรือทั้งหมดเป็นอัตตา หรือยึดถือว่ามีอัตตาเนื่องด้วยขันธ์ 5 โดยอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง

(2) อาตมภาพ : ฉัน, ข้าพเจ้า (สำหรับพระภิกษุสามเณรใช้เรียกตัวเอง เมื่อพูดกับคฤหัสถ์ผู้ใหญ่ ตลอดถึงพระเจ้าแผ่นดิน)

(3) อาตมา : ฉัน, ข้าพเจ้า (สำหรับพระภิกษุสามเณรใช้พูดกับผู้มีบรรดาศักดิ์ แต่บัดนี้ นิยมใช้พูดอย่างให้เกียรติแก่คนทั่วไป)

ข้อสังเกต :

(1) คำว่า “อาตมภาพ” มักพูดหรือเขียนผิดเป็น “อาตมาภาพ” –ม– ถูก, –มา– ผิด

(2)“อาตมภาพ” เทียบกลับเป็นบาลีได้ว่า “อตฺตภาว” (อัด-ตะ-พา-วะ) คำนี้บาลีแปลว่า ตนเอง, ความเป็นตนเองหรือปัจเจกชน, บุคลิกภาพ, ชีวิต รูป, ลักษณะ (person, personality, individuality, living creature; form, appearance)

(3) ปัจจุบันนี้ปรากฏว่า ในสังคมเฟซบุ๊ก พระภิกษุสามเณรพูดกับฆราวาสญาติโยมใช้สรรพนามเรียกตัวเองว่า “ผม” และใช้คำรับว่า “ครับ” ชุกชุมขึ้น หากไม่รีบแก้ไข ต่อไปคำผิดจะกลายเป็นถูกไปอีกคำหนึ่ง

สรุปว่า “อาตมา” มาจาก “อัตตา” หมายถึง ตัวเอง หรือ “ตัวกู”

: ทำเพื่อตัวเอง อย่างเก่งก็อยู่ได้แค่ตาย

: ทำเพื่อมวลมหาประชาชน อยู่ไปจนชั่วฟ้าดินสลาย

#บาลีวันละคำ (831)

27-8-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย