สามปักกะ (บาลีวันละคำ 2474)
สามปักกะ
ศัพท์วิชาการเกี่ยวกับการขบฉันของพระ
อ่านว่า สา-มะ-ปัก-กะ
“สามปักกะ” เขียนแบบบาลีเป็น “สามํปกฺก” อ่านว่า สา-มัง-ปัก-กะ ประกอบด้วยคำว่า สามํ + ปกฺก
(๑) “สามํ” (สา-มัง)
เป็นคำจำพวกนิบาต นักเรียนบาลีท่องกันติดปากว่า “สามํ เอง” อีกคำหนึ่งที่อยู่ในหมวดเดียวกันคือ “สยํ” (สะ-ยัง) ก็แปลว่า “เอง” เช่นกัน
“สามํ” หมายถึง เอง, ตนเอง, โดยตนเอง, ของตนเอง (self, by oneself, of oneself)
(๒) “ปกฺก” (ปัก-กะ)
รากศัพท์มาจาก ปจฺ (ธาตุ = หุง, ต้ม, สุก) + ต ปัจจัย, แปลง จฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น กฺก (หรือนัยหนึ่งว่าแปลง ต เป็น กฺก แล้วลบที่สุดธาตุ)
(1) : ปจฺ + ต = ปจต > ปกฺก
(2) : ปจฺ + ต = ปจต > ปจกฺก > ปกฺก
“ปกฺก” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอัน-ทำให้สุกแล้ว”
“ปกฺก” เป็นกริยา (กิริยากิตก์ อดีตกาล) แปลว่า หุง, ต้ม, ปิ้ง (cooked, boiled, baked)
“ปกฺก” เป็นคำนาม หมายถึง สิ่งที่สุก (that which is ripe), เช่น ผลไม้, ผลไม้สุก (a fruit, ripe fruit)
“ปกฺก” เป็นคุณศัพท์ ใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) สุก (ripe)
(2) สุกใกล้จะถึงคราวแตกดับหรือทำลาย, หง่อม, ทรุดโทรมลง (ripe for destruction, overripe, decaying)
(3) ถูกทำให้ร้อน, ร้อนด้วยไฟ, คุแดง (heated, glowing)
สามํ + ปกฺก = สามํปกฺก (สา-มัง-ปัก-กะ) แปลว่า “ทำให้สุกด้วยตนเอง” (cooking for oneself)
“สามํปกฺก” เมื่อพูดในภาษาไทยลบนิคหิตที่ –มํ จึงเป็น “สามปักกะ” อ่านว่า สา-มะ-ปัก-กะ (ไม่ใช่ สาม-ปัก-กะ)
“สามํปกฺก” หรือ “สามปักกะ” หมายถึง อาหารที่หุงต้มหรือปรุงให้สุกด้วยตัวเอง
ขยายความ :
ในคัมภีร์พระวินัย มีพุทธบัญญัติแสดงไว้ว่า –
…………..
น ภิกฺขเว อนฺโตวุตฺถํ อนฺโตปกฺกํ สามํปกฺกํ อุคฺคหิตปฏิคฺคหิตกํ ปริภุญฺชิตพฺพํ โย ปริภุญฺเชยฺย อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุไม่พึงฉันอาหารที่เก็บไว้ภายในที่อยู่ อาหารที่หุงต้มภายในที่อยู่ อาหารที่หุงต้มเอง อาหารที่จับต้องแล้วรับประเคนใหม่ รูปใดฉัน ต้องอาบัติทุกกฏ.
ที่มา: พระวินัยปิฎก มหาวรรค ภาค 2 พระไตรปิฎกเล่ม 5 ข้อ 81
หมายเหตุ:
บาลีวันละคำแสดงความหมายของศัพท์ให้เข้าใจเป็นพื้นฐานเท่านั้น
อย่างไร แค่ไหน จึงเรียกว่า “สามปักกะ” = อาหารที่หุงต้มเอง พึงศึกษาตามหลักพระธรรมวินัยต่อไป
…………..
ดูก่อนภราดา!
: เสียเวลากับเรื่องกินให้น้อยที่สุด
: เป็นพุทธบุตรแบบสบายๆ
#บาลีวันละคำ (2,474)
22-3-62