อุปปัตติเทพ-หนึ่งในเทพ 3 (บาลีวันละคำ 1,641)

อุปปัตติเทพ-หนึ่งในเทพ 3

………………………………………

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ข้อ [82] แสดงเรื่อง “เทพ 3” ไว้ดังนี้ –

เทพ 3 : (เทพเจ้า, เทวดา — Deva: gods; divine beings)

1. สมมติเทพ (เทวดาโดยสมมติ ได้แก่ พระราชา พระเทวี และพระราชกุมาร — Sammati-deva: gods by convention)

2. อุปปัตติเทพ (เทวดาโดยกำเนิด ได้แก่ เทวดาในกามาวจรสวรรค์ และพรหมทั้งหลายเป็นต้น — Upapatti-deva: gods by rebirth)

3. วิสุทธิเทพ (เทวดาโดยความบริสุทธิ์ ได้แก่ พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระอรหันต์ทั้งหลาย — Visuddhi-deva: gods by purification)

………………………………………

อุปปัตติเทพ

อ่านว่า อุ-ปะ-ปัด-ติ-เทบ

ประกอบด้วย อุปปัตติ + เทพ

(๑) “อุปปัตติ”

เขียนแบบบาลีเป็น “อุปปตฺติ” อ่านว่า อุ-ปะ-ปัด-ติ ประกอบด้วย อุป + ปตฺติ

ก) “อุป” (อุ-ปะ) เป็นคำที่ในภาษาไวยากรณ์เรียกว่า “คำอุปสรรค” มีความหมายว่า เข้าไป, ใกล้, มั่น

ข) “ปตฺติ” (ปัด-ติ) รากศัพท์มาจาก ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ติ ปัจจัย, แปลง ทฺ ที่ (ป)-ทฺ เป็น ตฺ (ปทฺ > ปตฺ)

: ปทฺ + ติ = ปทฺติ > ปตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “การถึง”

“ปตฺติ” ในบาลีใช้ในความหมายหลากหลาย กล่าวคือ –

(1) การได้รับ, การได้มา, การได้, การเข้าร่วม, การเข้าถึง (obtaining, acquiring, getting, entering into, state of)

(2) การบรรลุ, การถึง (attainment, acquisition)

(3) การได้, สิ่งที่ได้, กำไร, ผลประโยชน์ (gaining, gain, profit, advantage)

(4) ส่วนบุญ, กำไร (merit, profit)

(5) สิ่งที่ได้รับ, โอกาส, สิ่งที่เกิดขึ้น, สถานะ, สถานที่ (that which obtains, occasion, happening, state, place)

อุป + ปตฺติ = อุปปตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “การเข้าถึง”

ความหมายของ “อุปปตฺติ” ในบาลี พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกไว้ดังนี้ –

1. lit. “attainment”, birth, re-birth (แปลตามศัพท์ว่า “การบรรลุ” หมายถึง การอุบัติ, การเกิด)

2. lit. “coming to”, occasion, opportunity (แปลตามศัพท์ว่า “การมาถึง” หมายถึง โอกาส, กาล); objects suitable for gifts (วัตถุที่เหมาะสำหรับให้ทาน)

“อุปปตฺติ” ภาษาไทยใช้เป็น “อุปบัติ” อ่านว่า อุ-ปะ-บัด ก็ได้ อุบ-ปะ-บัด ก็ได้

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อุปบัติ : (คำนาม) การเข้าถึง เช่น คติอุปบัติ = การเข้าถึงคติ, การเกิด. (ป. อุปปตฺติ).”

(๒) “เทพ”

บาลีเป็น “เทว” (เท-วะ) รากศัพท์มาจาก ทิวฺ (ธาตุ = รุ่งเรือง, เล่น, สนุก, เพลิดเพลิน) + อ ปัจจัย, แผลง อิ ที่ ทิ-(วฺ) เป็น เอ (ทิวฺ > เทว)

: ทิวฺ + อ = ทิว > เทว (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้รุ่งเรืองด้วยฤทธิ์ของตน” (2) “ผู้เพลิดเพลินด้วยเบญจกามคุณ”

ความหมายของ “เทว” ที่มักเข้าใจกัน คือหมายถึง เทพเจ้า, เทวดา

แต่ความจริง “เทว” ในบาลียังมีความหมายอีกหลายอย่าง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เทว” ไว้ดังนี้ –

(1) good etc. (สิ่งที่ดี และอื่นๆ)

(2) a god, a deity, a divine being (เทวดา, เทพเจ้า, เทพ)

(3) the sky, rain-cloud, rainy sky, rain-god (ท้องฟ้า, เมฆฝน, ท้องฟ้ามีฝน, เทพแห่งฝน)

อุปปตฺติ + เทว = อุปปตฺติเทว

คำนี้ภาษาไทยควรสะกดอย่างไร :

“อุปปตฺติ” ภาษาไทยใช้เป็น “อุปบัติ” (ดูข้างต้น)

“เทว” ภาษาไทย แผลง ว เป็น พ

“อุปปตฺติเทว” ถ้าเขียนล้อตามนี้ก็ต้องสะกดเป็น “อุปบัติเทพ” ไม่ใช่ “อุปปัตติเทพ”

ในที่นี้สะกดตามพจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ยังไม่ได้เก็บคำว่า “อุปบัติเทพ” ไว้

โปรดระวัง :

“อุปบัติเทพ” อ่านว่า อุ-ปะ-บัด-ติ-เทบ

ไม่ใช่ อุ-ปะ-บัด-เทบ หรือ อุบ-บัด-เทบ

“อุปปัตติเทพ” อ่านว่า อุ-ปะ-ปัด-ติ-เทบ

ไม่ใช่ อุบ-ปัด-ติ- เทบ

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ที่คำว่า “อุปปัตติเทพ” บอกไว้ว่า –

“อุปปัตติเทพ : “เทวดาโดยกำเนิด” ได้แก่ พวกเทวดาในกามาพจรสวรรค์และพรหมทั้งหลาย (ข้อ 2 ในเทพ 3).”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อุปปตฺติเทว” ว่า a god by birth or rebirth (เทวดาโดยกำเนิด หรือโดยการเกิดใหม่)

มีอีกคำหนึ่งที่มีความหมายเกี่ยวพันกับ “อุปปัตติเทพ” คือ “โอปปาติกะ” (โอ-ปะ-ปา-ติ-กะ) ขอนำมาแถมไว้ตรงนี้ เผื่อจะมีคำถามว่าเทวดาโดยกำเนิดเกิดอย่างไร

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

“โอปปาติกะ : สัตว์เกิดผุดขึ้น คือ เกิดผุดขึ้นมาและโตเต็มตัวในทันใด ตายก็ไม่ต้องมีเชื้อหรือซากปรากฏ เช่นเทวดาและสัตว์นรก เป็นต้น (ข้อ 4 ในโยนิ 4); บาลีว่า รวมทั้งมนุษย์บางพวก.”

…………..

: ประพฤติธรรมให้เป็นเทพในโลกมนุษย์

: เป็นหลักประกันดีที่สุดยิ่งกว่ารอไปเป็นเทพบนสวรรค์

1-12-59