สนทนา (บาลีวันละคำ 935)

สนทนา

อ่านว่า สน-ทะ-นา

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สนทนา : (คำกริยา) คุยกัน, ปรึกษาหารือกัน, พูดจาโต้ตอบกัน, เช่น สนทนาปัญหาบ้านเมือง สนทนาสารทุกข์สุกดิบ.(คำวิเศษณ์) ที่คุยกัน, ที่ปรึกษาหารือกัน, ที่พูดจาโต้ตอบกัน, เช่น บทสนทนาในนวนิยาย บทสนทนาภาษาอังกฤษ. (เทียบ ป. สํสนฺทนา ว่า การเทียบเคียง, การเปรียบเทียบ).”

คำในวงเล็บที่ว่า “(เทียบ ป. สํสนฺทนา ว่า การเทียบเคียง, การเปรียบเทียบ).” หมายความว่า พจน.เห็นว่า “สนทนา” น่าจะเทียบได้กับ “สํสนฺทนา” ในบาลี

อย่างไรก็ตาม ภาษาไทยยังมีคำว่า “สังสนทนา” อีกคำหนึ่ง พจน.54 บอกไว้ว่า –

“สังสนทนา, สั่งสนทนา : (คำกริยา) พูดกันฐานกันเอง, พูดจาหารือกัน, มักใช้ สั่งสนทนา. (ป. สํสนฺทนา ว่า การเทียบเคียงกัน).”

“สํสนฺทนา” บาลีอ่านว่า สัง-สัน-ทะ-นา รากศัพท์มาจาก สํ (พร้อมกัน, ร่วมกัน) + สนฺทฺ (ธาตุ = ไหลไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: สํ + สนฺทฺ = สํสนฺท + ยุ > อน = สํสนฺทน + อา = สํสนฺทนา แปลตามศัพท์ว่า “การไหลไปรวมกัน” มีความหมาย 2 อย่างคือ –

(1) รวมกัน, ไปด้วยกัน, เข้ากันได้, ผสมกันได้

(2) เทียบเคียงหรือเปรียบเทียบเพื่อให้เห็นความแตกต่าง หรือเพื่อเลือกเอาสิ่งที่ดีกว่า

ควรทราบเพิ่มเติมอีกเล็กน้อยเพื่อขยายความรู้ความเข้าใจ :

(๑) พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สํสนฺทนา” ว่า lit. “flowing together” (ตามตัว. “การไหลรวมกัน”), coming together (การมาด้วยกัน), import, application, reference, conclusion (ใจความ, การเอาใจใส่, การอ้างอิง, การลงความเห็น)

(๒) ไวยากรณ์บาลีบอกว่า “สํสนฺทนา” –

(1) ถ้าเป็นคำกริยา (เอกพจน์ ปฐมบุรุษ) จะเป็น “สํสนฺทติ” (สัง-สัน-ทะ-ติ) มีความหมายว่า ไปด้วยกัน, สมาคมกัน (to run together, to associate)

(2) ถ้าเป็นรูปเหตุกัตตุวาจก (ไวยากรณ์ไทยเรียก การิตวาจก) สํสนฺทติ เปลี่ยนเป็น “สํสนฺเทติ” (สัง-สัน-เท-ติ) มีความหมายว่า เอาไปรวมกัน; ทำให้เข้ากัน, รวมกัน (to put together; unite, combine)

จะเห็นได้ว่า ไม่ว่าจะเป็น สํสนฺทนา, สํสนฺทติ หรือ สํสนฺเทติ ความหมายเดิมในบาลีไม่ได้หมายถึงพูดคุยกัน หรือสนทนากัน อย่างที่ใช้ในภาษาไทยแต่ประการใด

คำที่หมายถึง พูดคุยกัน สนทนาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน อย่างที่ในภาษาไทยใช้ว่า สนทนา สั่งสนทนา หรือเสวนานั้น บาลีใช้คำว่า “สากจฺฉา” (สา-กัด-ฉา)

ดูคำที่ฝรั่งแปลไว้อาจช่วยให้เทียบเคียงความหมายได้ชัดเจนขึ้น นั่นคือ –

สากจฺฉา : conversation, talking over, discussing (การสนทนา, การพูดคุย, การถกเถียง)

รู้ทุกเรื่อง : ดี

แต่พูดทุกเรื่อง : ไม่ดี

#บาลีวันละคำ (935)

9-12-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย