สังฆราช (บาลีวันละคำ 1,710)

สังฆราช

อ่านว่า สัง-คะ-ราด

ประกอบด้วย สังฆ + ราช

(๑) “สังฆ”

บาลีเป็น “สงฺฆ” (สัง-คะ) รากศัพท์มาจาก สํ (พร้อมกัน, ร่วมกัน) + หนฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อ ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ง, แปลง หนฺ เป็น ฆ

: สํ > สงฺ + หนฺ > ฆ : สงฺ + ฆ = สงฺฆ + อ = สงฺฆ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “หมู่เป็นที่ไปรวมกันแห่งส่วนย่อยโดยไม่แปลกกัน” หมายความว่า ส่วนย่อยที่มีคุณสมบัติหลักๆ “ไม่แปลกกัน” คือมีคุณสมบัติตรงกัน เหมือนกัน ส่วนย่อยดังกล่าวนี้ไปอยู่รวมกัน คือเกาะกลุ่มกัน ดังนี้เรียกว่า “สงฺฆ”

(2) “หมู่ที่รวมกันโดยมีความเห็นและศีลเสมอกัน” ความหมายนี้เล็งที่บรรพชิตหรือสาวกที่เป็นนักบวชในลัทธิศาสนาต่างๆ เช่นภิกษุในพระพุทธศาสนาเป็นต้น ต้องมีความคิดเห็นและความประพฤติลงรอยกันจึงจะรวมเป็น “สงฺฆ” อยู่ได้

“สงฺฆ” จึงหมายถึง หมู่, กอง, กลุ่ม, คณะ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สงฺฆ” เป็นอังกฤษว่า –

(1) multitude, assemblage (ฝูงชน, ชุมนุมชน, หมู่, ฝูง)

(2) the Order, the priesthood, the clergy, the Buddhist church (คณะสงฆ์, พระ, นักบวช, พุทธจักร)

(3) a larger assemblage, a community (กลุ่มใหญ่, ประชาคม)

“สงฺฆ” ปกติในภาษาไทยใช้ว่า “สงฆ์” ถ้าอยู่หน้าคำสมาสมักใช้เป็น “สังฆ-”

“สงฆ์” ในภาษาไทย อาจหมายถึงภิกษุที่รวมกันเป็นหมู่คณะก็ได้ หมายถึงภิกษุแต่ละรูปก็ได้

(๒) “ราช”

แปลตามรากศัพท์ว่า –

(1) “ผู้รุ่งเรืองโดยยิ่งเพราะมีเดชานุภาพมาก”

ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก ราชฺ (ธาตุ = รุ่งเรือง) + อ (ปัจจัย) = ราช

หมายความว่า ผู้เป็นพระราชาย่อมมีเดชานุภาพมากกว่าคนทั้งหลาย

(2) “ผู้ยังคนทั้งหลายให้ยินดี”

ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก รญฺชฺ (ธาตุ = ยินดี พอใจ) + ณ (ปัจจัย) ลบ ณ ลบ ญฺ แผลง ร เป็น รา = ราช

หมายความว่า เป็นผู้อำนวยความสุขให้ทวยราษฎร์ จนคนทั้งหลายร้องออกมาว่า “ราชา ราชา” (พอใจ พอใจ)

“ราชา” หมายถึง พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน ใช้เป็น “ราช-” นำหน้าคำให้มีความหมายว่า เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน, เกี่ยวกับพระเจ้าแผ่นดิน หรือเป็นของหลวง

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ราช ๑, ราช– : (คำนาม) พระเจ้าแผ่นดิน, พญา (ใช้แก่สัตว์) เช่น นาคราช คือ พญานาค สีหราช คือ พญาราชสีห์, คํานี้มักใช้ประกอบกับคําอื่น, ถ้าคําเดียวมักใช้ว่า ราชา.”

สงฺฆ + ราชา = สงฺฆราชา > สังฆราช

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สังฆราช : (คำนาม) ตําแหน่งพระมหาเถระผู้เป็นใหญ่สูงสุดในสังฆมณฑล. (ป.).”

ยังไม่พบคำว่า “สงฺฆราชา” ในคัมภีร์

ในคัมภีร์มีคำแสดงลักษณะพื้นฐานของภิกษุผู้เป็นใหญ่ในสังฆมณฑลไว้ดังนี้ –

(1) เถรา = มีจิตใจที่มั่นคง

(2) รตฺตญฺญู = ผ่านประสบการณ์มายาวนาน

(3) จิรปพฺพชิตา = บวชมานาน

(4) สงฺฆปิตโร = ภิกษุทั้งหลายเคารพนับถือเสมือนเป็นบิดา

(5) สงฺฆปรินายกา = นำหมู่นำคณะได้รอบด้าน

และมีพระพุทธพจน์ตรัสไว้ว่า –

“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พวกภิกษุจักสักการะ เคารพ นับถือ บูชาภิกษุผู้เป็นเถระ ผู้รัตตัญญู บวชนาน เป็นสังฆบิดร เป็นสังฆปริณายก และจักเชื่อฟังถ้อยคำของท่านเหล่านั้นอยู่เพียงใด พึงหวังได้ซึ่งความเจริญอย่างเดียว ไม่มีเสื่อมเพียงนั้น”

…………..

ในภาษาไทย มักเรียกพระนาม “สังฆราช” อย่างสังเขปว่า “สมเด็จพระสังฆราช”

ในสังคมไทย พระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาพระภิกษุที่ทรงเห็นสมควรไว้ในตำแหน่ง “สมเด็จพระสังฆราช”

…………..

ดูก่อนภราดา!

บุคคลชนิดเช่นไรที่ท่านจะเลือกให้ดำรงตำแหน่ง-ถ้าท่านสามารถแต่งตั้งได้ ? –

: อาศัยทำความดีเป็นโอกาสเพื่อได้ตำแหน่งสูงขึ้น

: อาศัยตำแหน่งเป็นโอกาสเพื่อทำความดีได้สูงขึ้น

8-2-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย