วิทยฐานะ (บาลีวันละคำ 1,767)

วิทยฐานะ

มีไว้เพื่ออะไรกัน

อ่านว่า วิด-ทะ-ยะ-ถา-นะ

แยกศัพท์เป็น วิทย + ฐานะ

(๑) “วิทย”

ศัพท์เดิมเป็น “วิทยา”บาลีเป็น “วิชฺชา” (วิด-ชา) รากศัพท์มาจาก วิทฺ (ธาตุ = รู้) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺ, แปลง ทฺย (คือ (วิ)-ทฺ + (ณฺ)-ย) เป็น ชฺช + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: วิทฺ + ณฺย = วิทฺณย > วิทฺย > วิชฺช + อา = วิชฺชา แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมชาติที่รู้” หรือ “ตัวรู้” หมายถึง ความรู้, ปัญญาหยั่งรู้ (knowledge; transcendental wisdom)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิชฺชา” ไว้ 2 นัย คือ –

(1) ความหมายทั่วไป : science, craft, art, charm, spell (ศาสตร์, งานอาชีพ, ศิลปะ, มนต์, คำสาป)

(2) ความหมายเฉพาะ (เช่นที่ใช้ในศาสนา) : science, study, higher knowledge (วิทยาศาสตร์, การศึกษา, ความรู้ที่สูงกว่า)

อย่างไรก็ตาม ในคัมภีร์ คำว่า “วิชฺชา” มักใช้ในความหมายเฉพาะ คือหมายถึงญาณปัญญาที่บรรลุได้ด้วยการฝึกจิต

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต แปล “วิชฺชา” เป็นอังกฤษว่า –

Vijjā : knowledge; transcendental wisdom; the Threefold Knowledge.

บาลี “วิชฺชา” สันสกฤตเป็น “วิทฺยา”

โปรดสังเกตว่า ในขั้นตอนการกลายรูปของบาลี เป็น “วิทฺย” ก่อนแล้วจึงเป็น “วิชฺช”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“วิทฺยา : (คำนาม) วิทยา, พุทธิ; ศึกษา; ศาสตร์; พระทุรคาเทวี; ต้นไม้; มายาคุฏิกา; ยาเม็ดวิเศษหรือลูกอมอันสำเร็จด้วยเวทมนตร์ ใส่ปากบุทคลเข้าไปอาจจะบันดาลให้บุทคลขึ้นสวรรค์หรือเหาะได้; knowledge; learning; science; the goddess Durgā; a tree; a magical pill, by putting which in to the mouth a person has the power of ascending to heaven or traversing the air.”

“วิทยา” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิทยา : (คำนาม) ความรู้, มักใช้ประกอบกับคําอื่น เช่น วิทยากร วิทยาคาร จิตวิทยา สังคมวิทยา. (ส.).”

“วิทยา” ในภาษาไทย เมื่อเป็นส่วนหน้าของคำสมาสอาจลดรูปเป็น “วิทย” เช่น “วิทยบริการ” และ “วิทยฐานะ” เป็นต้น

(๒) “ฐานะ”

บาลีเป็น “ฐาน” (ถา-นะ) รากศัพท์มาจาก ฐา (ธาตุ = ตั้งอยู่) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: ฐา + ยุ > อน : ฐา + อน = ฐาน แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่ตั้งแห่งผล”

“ฐาน” ใช้ในความหมายหลายอย่างตามแต่บริบท

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลความหมายของ “ฐาน” ไว้ดังนี้ –

(1) standing position (อิริยาบถยืน)

(2) place, region, locality, abode, part (สถานที่, เขตแคว้น, ตำบล, แหล่ง, ที่อาศัย, ส่วน)

(3) location (ที่ตั้ง)

(4) attribute, quality, degree (คุณลักษณะ, คุณภาพ, ตำแหน่ง)

(5) thing; item, point; grounds, ways, respects, [assumption] reason (สิ่ง; ข้อ, จุด; ฐานะ, หนทาง, ประการ, เหตุผลสำหรับ [การถือเช่นนั้น])

(6) condition (สภาวะ)

(7) supposition, principle (ความคาดคิด, ข้อสมมุติ, หลักการ)

(8) at once, immediately (ทันทีทันใด)

วิทยา + ฐานะ = วิทยาฐานะ

ใช้สูตรเหมือนบาลี “ลบสระหน้า” คือลบ อา ที่ วิทยา : วิทยา > วิทย

ดังนั้น : วิทยาฐานะ > วิทยฐานะ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิทยฐานะ : (คำนาม) ฐานะในด้านความรู้ เช่น สอบเทียบวิทยฐานะ มีวิทยฐานะในระดับปริญญาตรี.”

…………..

ดูก่อนภราดา!

อันว่าวิทยฐานะนั้นไซร้

: ถ้าใช้เพื่อหากิน ก็มีประโยชน์แค่ชาตินี้

: ถ้าใช้เพื่อทำความดี ก็มีประโยชน์ถึงชาติหน้า

8-4-60