นิพพานเป็นอะไร

นิพพานเป็นอะไร

—————–

มีผู้ยกปัญหาขึ้นถกกันว่า นิพพานเป็นอัตตา หรือนิพพานเป็นอนัตตา

บางพวกเห็นว่านิพพานเป็นอัตตา อ้างเหตุผลนั่นนี่โน่น ส่วนใหญ่เป็นความเห็นของตนเองหรือของท่านผู้นั้นผู้โน้น

บางพวกเห็นว่านิพพานเป็นอนัตตา ก็อ้างเหตุผลนั่นนี่โน่นเหมือนกัน และส่วนใหญ่ก็เป็นความเห็นของตนเองหรือของท่านผู้นั้นผู้โน้นเช่นกัน

แล้วก็มีผู้สรุปว่า เรื่องนี้ยังไม่เคลียร์ ยังตกลงกันไม่ได้ ยังไม่รู้ว่านิพพานเป็นอะไรกันแน่ ยังจะต้องศึกษาและถกเถียงกันต่อไปอีก

บางท่านก็บอกว่า นิพพานเป็นเรื่องไกลตัว คนที่พูดกันทุกวันนี้ก็ยังไม่ได้บรรลุนิพพานสักคน เพราะฉะนั้นก็ไม่มีทางที่จะพูดกันให้เข้าใจได้

อันที่จริง เรื่องนี้ชวนให้งงตั้งแต่ถ้อยคำที่อยู่ในตัวปัญหา

นิพพานคืออะไร

อัตตาคืออะไร

อนัตตาคืออะไร

ถ้าไม่รู้จักความหมายของคำทั้ง ๓ นี้ ก็อย่างว่า-ไม่มีทางที่จะพูดกันให้เข้าใจได้

—————-

มีผู้เอาเรื่องนี้มาให้ผมตอบ

คำตอบของผมมีดังนี้

๑ นิพพานเป็นคำสอนในพระพุทธศาสนา 

พูดอย่างนี้คงจะมีนักตรรกะลุกขึ้นมาแย้ง เพราะฉะนั้นขอบอกเสียก่อนว่า ที่บอกว่า “นิพพานเป็นคำสอนในพระพุทธศาสนา” ไม่ได้แปลว่าในศาสนาอื่นจะไม่มีพูดเรื่องนิพพาน ศาสนาอื่นจะมีนิพพานหรือไม่มี ถ้ามี นิพพานของเขาเป็นอย่างไร อยู่นอกขอบเขตของเรื่องนี้ ถ้าอยากจะถกกันกรุณายกเอาไปเถียงกันในวงอื่น

๒ พระพุทธศาสนานั้น ผู้ได้นามว่า “พระพุทธเจ้า” ท่านตรัสสอนไว้ พระพุทธเจ้าเป็นบุคคลที่มีตัวตนอยู่จริงในประวัติศาสตร์ ไม่ใช่ตัวละครในตำนาน

๓ เราทุกวันนี้ไม่ได้ฟังคำสอนจากพระโอษฐ์ของพระพุทธเจ้าโดยตรง เพราะเราเกิดไม่ทัน แต่ได้รับรู้คำสอนโดยการถ่ายทอดสืบต่อกันมา

๔ ในระยะแรก คำสอนของพระพุทธเจ้าได้รับการถ่ายทอดสืบต่อกันมาด้วยวิธีทรงจำ คืออยู่ในความจำ หรือที่เข้าใจกันว่าอยู่ในสมอง 

๕ จนถึงราว พ.ศ.๔๐๐ กว่าๆ จึงได้ตกลงกันให้ถ่ายทอดจากสมองออกมาบันทึกไว้เป็นตัวหนังสือ

๖ หนังสือที่บันทึกคำสอนของพระพุทธเจ้า เรียกว่า “พระไตรปิฎก” เพราะฉะนั้น เมื่อพูดถึงพระไตรปิฎกก็คือพูดถึงคำสอนของพระพุทธเจ้า

๗ ควรทราบด้วยว่า พระพุทธศาสนาอันหมายถึงคำสอนและตัวบุคคลที่ประพฤติปฏิบัติตามคำสอนนั้น ตกมาถึงยุคปัจจุบันแยกกันเป็น ๒ นิกายใหญ่ คือ –

พวกที่ยึดถือตามคำสอนดั้งเดิม เรียกว่า “เถรวาท” 

พวกที่ปรับแก้คำสอนไปตามที่พวกตนเห็นสมควร เรียกว่า “อาจารยวาท” (บาลี : อาจริยวาท) 

เถรวาท เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “หีนยาน” (ไม่ใช่คำที่เถรวาทเรียกตัวเอง แต่เป็นคำที่ฝ่ายมหายานเรียกเถรวาทเป็นเชิงดูหมิ่น)

อาจารยวาท เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “มหายาน”

๘ พระพุทธศาสนาที่นับถือและแพร่หลายอยู่ในประเทศไทย เป็นนิกายเถรวาท พระไตรปิฎกของพระพุทธศาสนาเถรวาทบันทึกไว้ด้วยภาษาบาลี

๙ ทุกวันนี้ เมื่อจะหาคำสอนดั้งเดิมของพระพุทธเจ้า ก็ต้องศึกษาสืบค้นจากพระไตรปิฎก จะฟังจากครูบาอาจารย์ที่แต่ละคนนับถือก็ได้ แต่ถึงที่สุดแล้วต้องตัดสินกันที่พระไตรปิฎก ไม่ใช่ตัดสินด้วยความเห็นของครูบาอาจารย์

๑๐ ในพระไตรปิฎกมีข้อความระบุไว้ชัดเจนว่า “นิพพานไม่เป็นอัตตา” หรือจะพูดว่านิพพานเป็นอนัตตาก็ได้ 

๑๑ เพราะฉะนั้น เมื่อถามกันว่านิพพานเป็นอัตตาหรืออนัตตา ก็ตอบได้ชัดเจนแน่นอนว่า ในพระไตรปิฎกอันเป็นคำสอนดั้งเดิมของพระพุทธศาสนาบอกไว้ว่า นิพพานไม่เป็นอัตตา คือนิพพานเป็นอนัตตา 

๑๒ ส่วนใครจะเห็นว่านิพพานเป็นอื่นไปจากนี้ ก็มีสิทธิ์จะเห็นได้ตามสบาย แต่ต้องมีความซื่อตรง คือต้องบอกไปตรงๆ ว่าเป็นนิพพานตามความเห็นของข้าพเจ้า หรือเป็นนิพพานตามความเห็นของใคร-ก็ว่าไป 

แต่ไม่มีสิทธิ์ที่จะบอกว่านิพพานที่ถูกเห็นเป็นอย่างอื่นตามความเห็นของข้าพเจ้าหรือตามความเห็นของใครก็ตามนั้นเป็นนิพพานในพระพุทธศาสนา

เพราะนิพพานในพระพุทธศาสนาดั้งเดิมคือนิพพานที่ถูกบันทึกไว้ในพระไตรปิฎกบาลีของเถรวาท

และพระไตรปิฎกบาลีของเถรวาทบอกไว้ชัดเจนแล้วว่า นิพพานไม่เป็นอัตตา คือนิพพานเป็นอนัตตา

๑๓ ที่เป็นปัญหาก็เพราะไม่จับเรื่องให้ถูกประเด็น 

จับเรื่องให้ถูกประเด็นก็คือ พระไตรปิฎกบาลีของเถรวาทบอกไว้ว่า นิพพานไม่เป็นอัตตา คือนิพพานเป็นอนัตตา – ชัดเจนอยู่แล้ว ไม่ต้องตีความ เพราะไม่ได้คลุมเครือตรงไหนเลย

ที่เป็นปัญหาก็เพราะบางคนบางกลุ่มไปเอานิพพานตามความเห็นของใครๆ ซึ่งแตกต่างกันมาเกณฑ์ให้เป็นนิพพานในพระพุทธศาสนา

นิพพานตามความเห็นของใครๆ ย่อมจะแตกต่างกันไปตามความเห็นของแต่ละคน

เมื่อไปจับเอาความเห็นของใครๆ มาเป็นนิพพานในพระพุทธศาสนา ก็เลยเห็นไปว่า นิพพานในพระพุทธศาสนานี่ยังไม่ชัดเจน ยังไม่รู้ว่าเป็นอะไรกันแน่ ยังไม่เคลียร์

ทั้งๆ ที่ในพระไตรปิฎกบอกไว้โต้งๆ แจ้งๆ และเคลียร์ที่สุดแล้วว่า นิพพานไม่เป็นอัตตา คือนิพพานเป็นอนัตตา ทำไมจึงยังจะตะแบงว่า นิพพานในพระพุทธศาสนานี่ยังไม่ชัดเจน ยังไม่รู้ว่าเป็นอะไรกันแน่ ยังไม่เคลียร์

๑๔ เรื่องนี้พูดกันตรงๆ ก็คือ-ที่พระไตรปิฎกว่านิพพานไม่เป็นอัตตานั้นยังไม่ถูกใจใครบางคนนั่นเอง เพราะใครบางคนเห็นว่านิพพานเป็นอัตตา และสอนว่านิพพานเป็นอัตตา แต่มาเห็นในพระไตรปิฎกว่านิพพานไม่เป็นอัตตา ไม่ตรงกับที่ตนเชื่อและสอน จึงไม่พอใจ และจึงจะต้องหาทางทำให้นิพพานเป็นอัตตาให้จงได้

๑๖ วิธีที่ซื่อตรงก็คือ เมื่อพอใจ ถูกใจนิพพานตามความเห็นของใคร ก็ควรไปนับถือเลื่อมใสท่านผู้นั้น ไม่มีใครบังคับให้ต้องนับถือคำสอนในพระไตรปิฎกเลย คนในโลกที่ไม่ได้นับถือพระไตรปิฎก ตลอดจนไม่ได้นับถือพระพุทธศาสนามีเป็นอเนกอนันต์ ไม่เห็นแปลกอะไร

๑๗ แม้แต่ในพระพุทธศาสนาด้วยกันนี่เอง-ที่เป็นนิกายมหายาน บอกว่านิพพานเป็นอัตตา เป็นภพภูมิละเอียด มีอยู่ ณ แดนไกลโพ้น เป็นแดนที่ใครได้เข้าไปสถิตอยู่ก็จะเป็นอมตะนิรันดร-ก็มีสอนอยู่ 

ก็ไปนับถือเลื่อมใสได้ตามสบาย จะมาห่วงอะไรกับคำสอนในพระไตรปิฎกเถรวาท

แต่ไม่เอา 

จะเป็นเถรวาทด้วย 

แล้วก็จะเกณฑ์ให้พระไตรปิฎกเถรวาทบอกว่านิพพานเป็นอัตตาด้วย-ให้ตรงกับที่ข้าพเจ้าเชื่อและยึดถือ

๑๘ วิธีการที่ควรปฏิบัติในเรื่องนี้ก็คือ พระไตรปิฎกแสดงเรื่องนิพพานไว้อย่างไร ก็ยกมาว่าให้ตรงตามนั้น

ต่อจากนั้น ตนเห็นอย่างไรก็ว่าไป หรือจะอ้างความเห็นของใครอื่นอีกก็อ้างไป แต่อย่าเอาไปปนกับพระไตรปิฎก ปล่อยให้พระไตรปิฎกคงเป็นพระไตรปิฎกอยู่เช่นนั้น เพื่อที่คนอื่นๆ จะได้เข้ามาศึกษาเรียนรู้ดูเห็นไปตามที่ปรากฏ

ด้วยวิธีเช่นนี้ คำสอนในพระไตรปิฎกก็จะยังคงอยู่ 

ความเห็นของตนก็ไม่ได้ถูกปิดกั้น 

ใครที่เข้ามาศึกษาพระไตรปิฎก และได้เห็นความเห็นของใครๆ ที่แสดงออกมาเกี่ยวกับเรื่องนี้ ก็จะได้ใช้ปัญญาพิจารณาได้อย่างอิสระ จะเชื่อตามพระไตรปิฎก หรือจะเชื่อตามความเห็นของใคร ก็แยกได้ชัดเจน 

และก็อย่างที่บอกแล้ว-ต้องไม่เอาความเห็นของตนหรือของใครๆ มาประทับตราว่าเป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า เพราะคำสอนของพระพุทธเจ้ามีอยู่แล้วในพระไตรปิฎก

ถ้าความเห็นของตนไม่ตรงกับพระไตรปิฎก ก็ควรบอกไปอย่างกล้าหาญว่าตนไม่เห็นด้วยกับพระไตรปิฎก 

ตามหลักการที่ถูกต้องนั้น จะแก้พระไตรปิฎกให้ตรงกับความเห็นของใครๆ ย่อมทำไม่ได้ 

ที่ทำได้คือแก้ความเห็นของตนให้ตรงกับพระไตรปิฎก 

ถ้าไม่แก้ ก็ปล่อยพระไตรปิฎกไว้ตามเดิม

แล้วแสดงความเห็นของตนไปตามที่ตนเห็น ไม่ต้องเอาไปเกี่ยวกับพระไตรปิฎก 

และไม่ต้องมาบอกว่า ความเห็นของตนนี่แหละเป็นคำสอนในพระพุทธศาสนา 

เพราะคำสอนของพระพุทธศาสนามีอยู่แล้วในพระไตรปิฎก

คำสอนอะไร ของใคร ที่นอกพระไตรปิฎก ย่อมไม่ใช่คำสอนในพระพุทธศาสนา-โดยเฉพาะพระพุทธศาสนาเถรวาท

ถ้ามั่นใจว่าคำสอนตามที่ตนเชื่อ-ซึ่งไม่ตรงกับพระไตรปิฎก-เป็นคำสอนที่ถูกต้อง ก็ไม่ต้องกลัวอะไรเลย ประกาศออกไปให้ชัดเจนว่าเป็นคำสอนของข้าพเจ้าเอง อย่าเอาไปใส่พระโอษฐ์ของพระพุทธเจ้า

และถ้ากล้าหาญจริง ก็ประกาศไปเลยว่าคำสอนของข้าพเจ้าหรือของคนที่ข้าพเจ้าเชื่อนี่แหละถูกต้องยิ่งกว่าคำสอนของพระพุทธเจ้า

แต่อย่ามาบอกว่าคำสอนของข้าพเจ้าหรือคำสอนของใครๆ ที่ข้าพเจ้าเชื่อนี่แหละเป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าหรือเป็นคำสอนของพระพุทธศาสนา

เหตุผลก็วนไปที่คำเดิมคือ-เพราะคำสอนของพระพุทธศาสนามีอยู่แล้วในพระไตรปิฎก

——————

เวลานี้เราพลาดกันมาก

พลาดกันตรงที่นิยมนับถือเลื่อมใสคำสอนของครูบาอาจารย์หรือความเห็นของนักคิดทั้งหลายว่านี่แหละคือคำสอนของพระพุทธเจ้า โดยที่ยังไม่รู้เลยว่าพระพุทธเจ้าท่านสอนไว้อย่างไร

ฝ่ายครูบาอาจารย์ก็มักเพลิดเพลินอยู่กับความเลื่อมใสของผู้ศรัทธา แทนที่จะพาไปเฝ้าพระพุทธเจ้า (คือศึกษาคำสอนในพระไตรปิฎกให้ถ่องแท้แล้วนำมาสอนญาติโยม) ก็มักตั้งตัวเป็นผู้แทนพระพุทธเจ้าเสียเอง คือบอกว่าคำสอนหรือความเห็นของข้าพเจ้านี่แหละคือคำสอนของพระพุทธเจ้า

พระพุทธศาสนาที่แสดงตัวอยู่ในสังคมในเวลานี้จึงเป็นคำสอนของครูบาอาจารย์มากกว่าที่จะเป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า

และครูบาอาจารย์ย่อมมีมากมายหลายหลาก 

สำนักนี้สอนอย่างนี้ 

สำนักโน้นสอนอย่างโน้น

ความขัดแย้งจึงเกิด-อย่างที่เราเห็นกันอยู่

………..

จึงขอให้ช่วยกัน-ชวนกันศึกษาเรียนรู้ให้เข้าถึงคำสอนของพระพุทธเจ้าให้ทั่วถึง

ต่อจากนั้น จะนับถือเลื่อมใสครูบาอาจารย์ก็นับถือไป ไม่มีใครไปหวงห้าม เพียงแต่ขอให้มีความรู้ความเข้าใจสามารถแยกออกบอกถูกว่าครูบาอาจารย์สอนอย่างไร พระพุทธเจ้าสอนอย่างไร ตรงกันหรือต่างกันอย่างไร

——————

เวลานี้มีอาการอย่างหนึ่งเกิดขึ้นทั่วไป นั่นคือ ความคิดที่ว่า –

๑ “ไม่ใช่หน้าที่ของข้าพเจ้าที่จะไปหาความรู้ความเข้าใจ แต่เป็นหน้าที่ของท่านที่จะต้องทำให้ข้าพเจ้ารู้เข้าใจ”

๒ “ไม่ใช่ความผิดของข้าพเจ้าที่ไม่รู้ว่าพระพุทธเจ้าสอนอะไร แต่เป็นความผิดของท่านที่ไม่บอกข้าพเจ้าว่าพระพุทธเจ้าสอนอะไร”

ก็คือไม่อยากศึกษาเรียนรู้ ไม่อยากเหนื่อย อยากอยู่เฉยๆ แล้วก็ให้มีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกิดขึ้นมาเอง

แปลว่าความอุตสาหะของคนที่จะศึกษาเรียนรู้เข้าใจพระพุทธศาสนาที่ถูกต้องลดน้อยถอยลงไป พร้อมกันนั้นความอุตสาหะของคนที่จะขวนขวายเพื่อช่วยให้เพื่อนมนุษย์ศึกษาเรียนรู้เข้าใจพระพุทธศาสนาที่ถูกต้องก็ลดน้อยลงไปด้วย

จึงขอร้องมายังญาติมิตรทั้งปวงให้จับหลักคิดให้ถูก นั่นคือ –

๑ คำสอนในพระพุทธศาสนาเถรวาทมีอยู่ในพระไตรปิฎก และพระไตรปิฎกนั้นเป็นสาธารณสมบัติ ใครๆ ย่อมมีสิทธิ์ศึกษาเรียนรู้ได้ จะอ่านที่แปลเป็นไทยหรือที่แปลเป็นภาษาอื่นๆ ก็มีให้อ่าน หรือจะเรียนบาลีให้มีความรู้สามารถอ่านต้นฉบับเดิมที่เป็นภาษาบาลีได้ ก็เอา เลือกทำได้ตามความสามารถ

๒ เมื่อศึกษารู้แล้วว่าพระไตรปิฎกว่าไว้อย่างไร ต่อจากนั้นจะเชื่อหรือไม่เชื่อก็เป็นเสรีภาพของเรา ไม่มีใครบังคับหรือข่มขู่ว่าถ้าไม่เชื่อจะตกนรก

๓ ต่อจากนั้นก็ตรวจสอบเทียบเคียงดูว่า ครูบาอาจารย์หรือผู้ที่เรานับถือสอนอย่างไร ตรงหรือต่างกับพระไตรปิฎก ก็เป็นเสรีภาพที่เราจะเลือกเชื่อได้อย่างเต็มที่อีกเช่นกัน แต่ต้องแยกให้ออกบอกให้ตรงว่าคำสอนของใครเป็นของใคร และนับถือให้ตรงตามความเป็นจริง 

๔ ถ้าคำสอนของครูบาอาจารย์หรือของใครใดที่เราเชื่อถือตรงกับคำสอนในพระไตรปิฎก ก็ต้องเข้าใจให้ถูกตามเป็นจริงว่านั่นไม่ใช่คำสอนของครูบาอาจารย์หรือของใครใดที่เราเชื่อถือ หากแต่คือคำสอนของพระพุทธเจ้า 

อย่างดีที่เราจะพูดได้ก็คือ ครูบาอาจารย์หรือท่านผู้นั้นๆ สอนตรงตามพระไตรปิฎก

๕ ถ้าคำสอนของครูบาอาจารย์หรือของใครใดที่เราเชื่อถือไม่ตรงกับคำสอนในพระไตรปิฎก ก็ใช้เสรีภาพเลือกเชื่อเลือกนับถือได้เต็มที่ จะเชื่อครูบาอาจารย์หรือจะเชื่อพระไตรปิฎก ก็เลือกเอา ไม่มีใครบังคับให้ต้องเชื่อพระไตรปิฎก แต่ไม่เป็นการถูกต้องที่จะมาบอกว่าคำสอนของครูบาอาจารย์หรือของใครใดที่เราเชื่อถือนั้นเป็นคำสอนที่ถูกต้องแท้จริงในพระพุทธศาสนา 

อย่างดีที่เราจะพูดได้ก็คือ ครูบาอาจารย์หรือท่านผู้นั้นๆ สอนไม่ตรงตามพระไตรปิฎก แต่ข้าพเจ้าพอใจที่จะเชื่อถือมากกว่าที่จะเชื่อคำสอนในพระไตรปิฎก

ถ้าบอกไปตรงๆ อย่างนี้ก็ไม่มีปัญหา

ที่มีปัญหาอย่างยิ่งอยู่ทุกวันนี้ก็เพราะจะเกณฑ์ให้คำสอนของครูบาอาจารย์หรือของใครใดที่ตนเชื่อถือเป็นคำสอนที่ถูกต้องแท้จริงในพระพุทธศาสนา โดยไม่สนใจว่าพระไตรปิฎกจะว่าไว้อย่างไร

——————

การจับหลักแบบนี้ไม่ใช่เป็นพวกพระไตรปิฎกขึ้นสมอง หรือยึดถือพระไตรปิฎกแบบไม่ลืมหูลืมตา

แต่เหตุผลมีเป็นประการใด ถ้ายังไม่เข้าใจ ก็ขอเชิญอ่านข้อความตอนหนึ่งในหนังสือ “นิพพาน – อนัตตา” (หน้า ๑๐-๑๑) ของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ดังนี้ –

………..

“ประเด็นที่พิจารณาในที่นี้ คือ พระไตรปิฎกและอรรถกถาว่าอย่างไร ไม่ได้พูดถึงความเห็นของบุคคล จึงเป็นเรื่องง่ายๆ เพียงเอาคำพูดของคัมภีร์มาแสดงให้เห็นแท้ๆ ล้วนๆ

เมื่อแสดงหลักฐาน ถ้อยคำของคัมภีร์เสร็จแล้ว ตนเองมีความเห็นอย่างไรก็แสดงออกไป ไม่เอาไปปะปนกับถ้อยคำของคัมภีร์ ผู้อ่านจึงจะไม่สับสนและไม่เข้าใจผิด

ต้องการรู้อย่างเดียวว่า คัมภีร์พูดว่าอย่างไร ก็เอาถ้อยคำของคัมภีร์มาแสดงจำเพาะแท้ ๆ ล้วน ๆ ไม่เอาถ้อยคำและความคิดเห็นของตนเข้าไปปะปน

ต่อจากนั้นตนมีความเห็นอย่างไร ในเรื่องนั้น หรือได้เห็นผลจากการปฏิบัติของตน หรือของสำนักของตนอย่างไร ก็บอกแจ้งหรือแสดงไปตามนั้น (ผู้อื่นไม่จำเป็นต้องยอมรับและเห็นด้วย)

ถ้อยคำหรือมติของคัมภีร์นั้นๆ ตนเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย ก็มีสิทธิวิพากษ์วิจารณ์ไปตามตรง

คัมภีร์นั้นๆ ตนจะเชื่อหรือไม่ หรือจะว่าเชื่อถือได้หรือไม่ ก็เป็นอีกประเด็นหนึ่ง แต่ไม่ว่าตนจะเชื่อหรือไม่ ข้อความในคัมภีร์ก็เป็นอยู่อย่างนั้น”

………..

นาวาเอก ทองย้อย แสงสินชัย

๙ เมษายน ๒๕๖๐

๑๗:๓๗