เพื่อนให้ยืมมา (บาลีวันละคำ 2,009)
เพื่อนให้ยืมมา
จึงมีวันนี้เพราะเพื่อนให้
บาลีว่าอย่างไร
สำหรับผู้ยังไม่มีพื้นทางบาลี หรือพอมีบ้างแต่ยังไม่แน่น ถ้าไม่ทราบว่าจะเริ่มต้นอย่างไร ก็ขอแนะนำให้เปิดพจนานุกรมไทย-อังกฤษ ดูว่า “ยืม” ภาษาอังกฤษว่าอย่างไร
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปลคำว่า “ยืม” เป็นอังกฤษว่า to borrow
แปลคำว่า borrow เป็นไทยว่า ยืม, ขอยืม, กู้
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล borrow เป็นบาลีว่า
iṇaṃ gaṇhāti อิณํ คณฺหาติ (อิ-นัง คัน-หา-ติ)
แปลตามศัพท์ว่า “ถือเอาซึ่งหนี้” = กู้หนี้ คือยืมเงิน
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี มีคำว่า borrowed อีกคำหนึ่ง แปลเป็นบาลีว่า yācitaka ยาจิตก (ยา-จิ-ตะ-กะ)
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลคำว่า “ยาจิตก” เป็นอังกฤษว่า anything borrowed, borrowed goods (สิ่งที่ยืมมา, ของที่ยืมมา)
สรุปว่า ถ้าแปล “ยืม” (to borrow) เป็นบาลีว่า “อิณํ คณฺหาติ” จะหมายถึงกู้เงิน หรือยืมเงิน ยังไม่ตรงนักกับความหมายของคำว่า “เพื่อนให้ยืมมา” ซึ่งน้ำหนักน่าจะอยู่ที่ “สิ่งของ” ไม่ใช่เงิน
แต่ที่แปล borrowed เป็นบาลีว่า “ยาจิตก” นั้น น่าจะตรงที่สุด ยืนยันได้ด้วยพจนานุกรมบาลี-อังกฤษที่แปล “ยาจิตก” กลับเป็นอังกฤษว่า anything borrowed, borrowed goods
“ยาจิตก” รากศัพท์มาจาก ยาจฺ (ธาตุ = ขอ) + ต ปัจจัย, ลง อิ อาคมหน้าปัจจัย (ยาจฺ + อิ + ต) + ก สกรรถ (กะ สะ-กัด)
: ยาจฺ + อิ + ต = ยาจิต + ก = ยาจิตก
“ยาจิต” (ยา-จิ-ตะ) ถ้าเป็นคำกริยา แปลว่า “อันเขาขอแล้ว” (สิ่งที่ถูกขอเป็นประธานในประโยค) เช่น โอกาโส ยาจิโต = โอกาสอันเขาขอแล้ว > เขาขอโอกาส (เพื่อจะพูดหรือทำสิ่งใดสิ่งหนึ่ง)
“ยาจิต” ถ้าเป็นคุณศัพท์ แปลว่า “สิ่งที่ถูกขอ”
ในที่นี้ “ยาจิต” มี ก สกรรถ เป็น “ยาจิตก” ทำให้เป็นคุณศัพท์ชัดเจน แต่คงแปลเท่าคุณศัพท์ปกติ คือแปลว่า “สิ่งที่ถูกขอ” คือ สิ่งที่ได้มาโดยการขอ
พูดอีกนัยหนึ่ง “ยาจิตก” ก็คือ สิ่งที่คนอื่นเขาให้มา เช่นคำที่เคย “ฮิต” ในสมัยหนึ่งว่า “มีวันนี้เพราะพี่ให้” สิ่งที่พี่ให้มานั่นแหละคือความหมายของ “ยาจิตก”
“ยาจิตก” มีคติเป็น 2 อย่าง คือ –
1 ขอแล้วขอเลย หรือให้แล้วให้เลย
2 ขอแล้วเอามาคืน หรือให้แล้วขอคืน
คติอย่างที่ 2 นี่แหละคือที่แปลว่า สิ่งที่ยืมมา, ของที่ยืมมา (anything borrowed, borrowed goods) ซึ่งน่าจะตรงกับคำที่กำลัง “ฮิต” อยู่ในเวลานี้ว่า “เพื่อนให้ยืมมา”
…………..
ดูก่อนภราดา!
ยถา ยาจิตกํ ยานํ
ยถา ยาจิตกํ ธนํ
เอวํ สมฺปทเมเวตํ
ยํ ปรโต ทานปจฺจยา.
ขอยืมยานเขามาขับ
ขอยืมทรัพย์เขามาใช้ ฉันใด
เสวยความสุขที่ผู้อื่นหยิบยื่นให้
ก็เปรียบกันได้ ฉันนั้นแล
ที่มา: สาธินราชชาดก ปกิณกนิบาต พระไตรปิฎกเล่ม 27 ข้อ 1998
—————–
ภาพประกอบ: จาก google
#บาลีวันละคำ (2,009)
12-12-60