เทววาจิกสรณคมน์ (บาลีวันละคำ 1,865)

เทววาจิกสรณคมน์

ถ้าไม่บอก จะอ่านถูกไหม?

อ่านว่า ทะ-เว-วา-จิ-กะ-สะ-ระ-นะ-คม

แยกศัพท์เป็น เทว + วาจิก + สรณ + คมน์

(๑) “เทว”

คำนี้บาลีเป็น “เทฺว” มีจุดใต้ ทฺ ซึ่งบังคับให้ ทฺ กับ ว ต้องออกเสียงควบกัน อ่านว่า ทะ-เว ออกเสียง ทะ แผ่วๆ หรือลองพูดคำไทยว่า “ทวย” นั่นคือเสียงที่ใกล้เคียงที่สุดของคำว่า “เทฺว”

และโปรดเข้าใจไว้ว่า คำนี้ ภาษาไทย “เทว” ไม่ได้อ่าน เท-วะ ที่แปลว่า เทวดา แต่อ่านว่า ทะ-เว

“เทฺว” เป็นศัพท์สังขยา คือคำนับจำนวน แปลว่า “สอง” (จำนวน 2)

(๒) “วาจิก”

บาลีอ่านว่า วา-จิ-กะ รูปคำเดิมคือ วาจา + อิก ปัจจัย

(ก) “วาจา” (วา-จา) รากศัพท์มาจาก วจฺ (ธาตุ = พูด) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, “ทีฆะต้นธาตุ” คือ อะ ที่ ว-(จฺ) เป็น อา (วจฺ > วาจ) + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: วจฺ + ณ = วจณ > วจ > วาจ + อา = วาจา แปลตามศัพท์ว่า “คำอันเขาพูด” หมายถึง คำพูด การกล่าวการพูด, วาจา (word, saying, speech)

(ข) วาจา + อิก ปัจจัย, “ลบสระหน้า” คือ อา ที่ (วา)-จา (วาจา > วาจ)

: วาจา > วาจ + อิก = วาจิก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้กล่าวถ้อยคำ” คือ ผู้เปล่งวาจาหรือประกาศตนให้ผู้อื่นทราบว่าตนเป็นใคร หรือทำอะไร

(๓) “สรณ”

บาลีอ่านว่า สะ-ระ-นะ รากศัพท์มาจาก สรฺ (ธาตุ = คิดถึง, ระลึกได้) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง น เป็น ณ

: สรฺ + ยุ > อน = สรน > สรณ แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งเป็นเครื่องระลึก” (2) “การระลึก”

“สรณ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ที่กำบัง, บ้าน (shelter, house)

(2) ที่พึ่ง, สรณะ (refuge, protection)

(๔) “คมน์”

บาลีเป็น “คมน” อ่านว่า คะ-มะ-นะ รากศัพท์มาจาก คมฺ (ธาตุ = ถึง, ไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: คมฺ + ยุ > อน = คมน แปลตามศัพท์ว่า (1) “การไป” (2) “การถึง”

“คมน” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การไป, การเคลื่อนไหว, การเดินทาง, การเดินไป; ความพยายาม, การนำไป, การติดตาม (the fact or the state of going, movement, journey, walk; striving for, the leading of, pursuit)

(2) ไปหรือนำไป, ดำเนินไป (going or leading to, conducive to)

การประสมคำ :

๑. เทฺว + วาจิก = เทฺววาจิก (ทะ-เว-วา-จิ-กะ) แปลว่า “ผู้กล่าววาจาถึงสิ่งทั้งสอง” คือเปล่งวาจาถึงพระพุทธรัตนะและพระธรรมรัตนะ ในภาษาไทยเขียน “เทววาจิก” (ไม่มีจุดใต้ ท)

(๒) สรณ + คมน = สรณคมน (สะ-ระ-นะ-คะ-มะ-นะ) แปลว่า “การถึง-ว่าเป็นสรณะ” (ถึงสิ่งใด สิ่งนั้นก็เป็นสรณะของผู้นั้น)

เทววาจิก + สรณคมน = เทววาจิกสรณคมน (ทะ-เว-วา-จิ-กะ-สะ-ระ-นะ-คะ-มะ-นะ) แปลว่า “การถึงสรณะของผู้เปล่งวาจาถึงสิ่งทั้งสอง” คือเปล่งวาจาถึงพระพุทธรัตนะและพระธรรมรัตนะว่าเป็นสรณะ

ในภาษาไทยใช้เป็น “เทววาจิกสรณคมน์” (การันต์ที่ น) อ่านว่า ทะ-เว-วา-จิ-กะ-สะ-ระ-นะ-คม

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เทววาจิกสรณคมน์ : (คำนาม) การเปล่งวาจาถึงรัตนะ ๒ คือ พระพุทธเจ้าและพระธรรมว่าเป็นที่พึ่งที่ระลึก เพราะเวลานั้นยังไม่มีพระสงฆ์ เป็นสรณคมน์ที่ตปุสสะและภัลลิกะกล่าวหลังจากที่ได้ถวายข้าวสัตตุก้อนสัตตุผงแด่พระพุทธเจ้าในสัปดาห์ที่ ๔ หลังจากตรัสรู้.”

…………..

อภิปราย :

คำนี้มีปัญหาที่คำว่า “เทว” (ไม่มีจุดใต้ ท ทั้งนี้ก็เป็นไปตามอักขรวิธีของไทย) ซึ่งทำเกิดปัญหาสำหรับผู้ที่ไม่รู้รากศัพท์ว่า จะต้องอ่านว่า เท-วะ หรือ ทะ-เว

ในพจนานุกรมฯ ก็แปลก เอารูปคำ “เทว” ที่อ่านต่างกันและความหมายต่างกันมาตั้งเป็น เทว– ๑ และ เทว– ๒ ขอยกมาให้ดูตามต้นฉบับดังนี้ –

เทว– ๑

[เทวะ-] (แบบ) น. เทวดา, มักใช้ประกอบหน้าศัพท์อื่น. (ป., ส.).

เทว– ๒

[ทะเว-] (แบบ) ว. สอง, มักใช้ประกอบหน้าศัพท์อื่น. (ป. เทฺว).

การที่เอาคนละคำคนละความหมายมาเข้าชุดกัน เป็น เทว- ๑ เทว- ๒ ชวนให้เข้าผิดอย่างยิ่ง คือทำให้เข้าใจว่าเป็นคำเดียวกัน แต่มีความหมาย 2 อย่าง

แต่ความจริงคือ เป็นคนละคำ คนละความหมาย อ่านก็ไม่เหมือนกันอยู่แล้ว คือคำหนึ่งอ่านว่า เท-วะ = เทวดา คำหนึ่งอ่านว่า ทะ-เว = สอง

ถ้าเขียนเป็นอักษรโรมันจะเห็นชัด

deva (เท-วะ) = เทวดา

dve (ทะ-เว) = สอง

ถ้าไม่ขัดต่อความสงบเรียบร้อยของบ้านเมือง ผู้เขียนบาลีวันละคำขอเสนอให้เขียนคำนี้เป็น “ทเววาจิกสรณคมน์”

…………..

ดูก่อนภราดา!

คำเก่าท่านว่ากันมา-พึงสดับ

: พึ่งพระพุทธ อย่าสะดุดทองคำ

: พึ่งพระธรรม อย่านั่งคลำใบลาน

: พึ่งพระสงฆ์ อย่าหลงลูกหลานชาวบ้าน

…………

: เป็นปัจจัยแก่พระนิพพาน ในอนาคตกาลโน้นเทอญ

—————

(หยิบฉวยคำและภาพมาจากเฟซบุ๊กของ Pakorn Pukkahuta)

18-7-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย