ปิหกํ (บาลีวันละคำ 2,030)
ปิหกํ = ม้าม (เคยแปลกันว่า ไต)
ลำดับ 14 ในอาการสามสิบสอง
อ่านว่า ปิ-หะ-กัง
“ปิหกํ” รูปคำเดิมเป็น “ปิหก” (ปิ-หะ-กะ) รากศัพท์มาจาก ปิหฺ (ธาตุ = ปรารถนา; ไป, ถึง, บรรลุ) + อ ปัจจัย + ก สกรรถ (กะ สะ-กัด)
: ปิหฺ + อ = ปิห + ก = ปิหก แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะอันเขาต้องการ” หรือ “อวัยวะที่เป็นไป”
“ปิหก” (นปุงสกลิงค์) แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ ได้รูปเป็น “ปิหกํ”
…………..
อภิปรายขยายความ :
“ปิหกํ” คืออวัยวะส่วนไหนในร่างกาย?
คัมภีร์วิสุทธิมรรคบรรยายลักษณะ “ปิหกํ” ไว้ดังนี้ –
ปิหกนฺติ อุทรชิวฺหามํสํ.
คำว่า ปิหกํ ได้แก่เนื้อลักษณะเป็นลิ้นอยู่ในท้อง
ตํ วณฺณโต นีลํ นิคฺโคณฺฑิปุปฺผวณฺณํ.
ปิหกะนั้นมีสีครามอ่อนดุจสีดอกคนทิสอ
สณฺฐานโต สตฺตงฺคุลปฺปมาณพนฺธนํ กาฬวจฺฉชิวฺหาสณฺฐานํ.
ลักษณะดังลิ้นลูกโคดำ มีขั้วยาวประมาณ 7 นิ้ว
โอกาสโต หทยสฺส วามปสฺเส อุทรปฏลสฺส มตฺถกปสฺสํ นิสฺสาย ฐิตํ ยสฺมึ ปหรณปฺปหาเรน พหิ นิกฺขนฺเต สตฺตานํ ชีวิตกฺขโย โหติ.
ตั้งอยู่ติดข้างบนของพื้นท้องทางซ้ายหัวใจ ซึ่งเมื่อมันออกมาข้างนอกเพราะถูกทำร้ายด้วยเครื่องประหาร สัตว์ทั้งหลายก็จะสิ้นชีวิต
(คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 39)
……….
โปรดพิจารณาว่าอวัยวะตามที่บรรยายนี้ควรเป็นอะไร
โบราณแปล “ปิหกํ” ว่า ไต
ปัจจุบันแปล “ปิหกํ” ว่า ม้าม
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปิหกํ” ว่า the spleen
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล spleen ว่า ม้าม
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล spleen ว่า pihaka ปิหก (ปิ-หะ-กะ)
ศัพท์ที่เป็นคู่กรณีกันคือ “วกฺกํ” (วัก-กัง)
โบราณแปล “วกฺกํ” ว่า ม้าม
ปัจจุบันแปล “วกฺกํ” ว่า ไต
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วกฺกํ” ว่า the kidney
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล kidney ว่า ไต, ไตแกะ
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล kidney ว่า vakka วกฺก (วัก-กะ)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) ปิหกะ : (คำนาม) ม้าม. (โบราณนิยมแปลว่า ไต).
(2) วักกะ ๑ : (คำนาม) ไต. (โบราณแปลว่า ม้าม). (ป.; ส. วฺฤกฺก).
ดูเพิ่มเติม: “วกฺกํ = ไต (เคยแปลกันว่า ม้าม)”
สรุปความตามพจนานุกรมต่างๆ แล้วควรยุติได้ว่า
ปิหกํ = ม้าม
วกฺกํ = ไต
………..
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้
“ม้าม : (คำนาม) อวัยวะภายในร่างกายริมกระเพาะอาหารข้างซ้าย มีหน้าที่ทําลายเม็ดเลือดแดง สร้างเม็ดนํ้าเหลืองและสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกาย.”
…………
ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” แปล “ปิหกํ” ว่า “ไต” กล่าวไว้ดังนี้ –
๏ ปิหะกังคือไต……….คู่หนึ่งข้างใน………อยู่ใกล้สันหลัง
กลั่นกรองของเน่า…….ขับเอาออกยัง…….ภายนอกพึงชัง
ใช่ตั้งอยู่นาน๚ะ๛
…………..
ดูก่อนภราดา!
ความตายร้ายกว่าความเจ็บป่วย แต่ทว่า …
: มนุษย์ทุ่มเทสร้างภูมิคุ้มกันแก้ปัญหาการเจ็บป่วย
: แต่ไม่ทุ่มเทเพื่อช่วยให้มนุษย์ดำเนินสู่หนทางไม่ตาย
—————-
(ตามคำอาราธนาของคุณครูอนันต์ นาควิจิตร)
ภาพประกอบ: จาก google
ควรตามไปดูคำว่า “อาการ 32” ที่ลิงก์ข้างล่างนี้ด้วย:
#บาลีวันละคำ (2,030)
2-1-61