อนฺตํ (บาลีวันละคำ 2,032)

4 มกราคม 2018 Admin ชมรมธรรมธารา

อนฺตํ = ไส้ใหญ่

ลำดับ 16 ในอาการสามสิบสอง

อ่านว่า อัน-ตัง

“อนฺตํ” รูปคำเดิมเป็น “อนฺต” (อัน-ตะ) รากศัพท์มาจาก อติ (ธาตุ = ผูก, มัด, พัน) + อ ปัจจัย, ซ้อน นฺ ในตัวธาตุเอง (อติ > อนฺติ), ใช้สูตร “ลบสระหน้า” คือ อติ + อ, ติ ที่ อติ เป็นสระหน้า “ลบสระหน้า” คือ อติ > อต

: อติ > อนติ + อ = อนฺติ > อนต (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “อวัยวะที่พันกัน” (2) “อวัยวะอันไส้น้อยผูกไว้”

“อนฺต” ตามคำแปลนี้หมายถึง ลำไส้ใหญ่, เครื่องใน, ไส้พุง (the lower intestine, bowels, mesentery)

“อนฺต” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “อนฺตํ”

“อนฺตํ” ในภาษาไทยใช้เป็น “อันตะ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“อันต– ๒, อันตะ : (คำนาม) ลําไส้ใหญ่, ราชาศัพท์ว่า พระอันตะ. (ป.; ส. อนฺตฺร).”

…………..

ขยายความ :

คัมภีร์วิสุทธิมรรคบรรยายเรื่อง “อนฺตํ” ไว้ดังนี้ –

อนฺตนฺติ ปุริสสฺส ทฺวตฺตึสหตฺถํ อิตฺถิยา อฏฺฐวีสติหตฺถํ เอกวีสติยา ฐาเนสุ โอภคฺคา อนฺตวฏฺฏิ.

คำว่า อนฺตํ ได้แก่ลำไส้ ของผู้ชายยาวประมาณ 32 ศอก ของผู้หญิงยาวประมาณ 28 ศอก ขดไปมา 21 ทบ

ตเทตํ วณฺณโต เสตํ สกฺขรสุธาวณฺณํ.

ไส้ใหญ่นั้นสีขาวดังสีก้อนกรวดหรือปูนขาว

สณฺฐานโต โลหิตโทณิยํ อาภุชิตฺวา ฐปิตสีสจฺฉินฺนสปฺปสณฺฐานํ.

มีลักษณะเหมือนงูหัวขาดที่วางขดไว้ในรางเลือด

โอกาสโต อุปริ คลวาฏเก เหฏฺฐา จ กรีสมคฺเค วินิพนฺธตฺตา คลวาฏกกรีสมคฺคปริยนฺเต สรีรพฺภนฺตเร ฐิตํ.

ลำไส้ที่อยู่ภายในร่างกายคนเรานั้น ด้านบนติดอยู่ที่คอหอย ด้านล่างติดอยู่ที่ทวารหนัก เพราะฉะนั้น ปลายของลำไส้ข้างหนึ่งจึงอยู่ที่คอหอย และอีกข้างหนึ่งอยู่ที่ทวารหนัก

(คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 40)

ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” กล่าวถึง “อนฺตํ” ไว้ดังนี้ –

๏ อันตังไส้ใหญ่……ดุจดังถุงไถ้……ขดไว้ให้กลม

สามสิบสองขด…….กำหนดนิยม……เป็นที่สะสม

รับอาหารไว้๚ะ๛

…………..

ดูก่อนภราดา!

ไส้ของเขามีเท่าไรไม่ต้องจด

ไส้เราเองมีกี่ขดควรรู้แจ้ง

กิเลสเขามีเท่าไรไม่ต้องแจง

กิเลสเราเบาหรือแรงควรรู้ตัว

—————-