ปปฺผาสํ (บาลีวันละคำ 2,031)

3 มกราคม 2018 Admin ชมรมธรรมธารา

ปปฺผาสํ = ปอด

ลำดับ 15 ในอาการสามสิบสอง

อ่านว่า ปับ-ผา-สัง

“ปปฺผาสํ” รูปคำเดิมเป็น “ปปฺผาส” (ปับ-ผา-สะ) รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + ผสฺ (ธาตุ = กระทบ, สัมผัส) (นัยหนึ่งว่า ผุสฺ ธาตุ = กระทบ, สัมผัส แปลง อุ เป็น อะ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ซ้อน ปฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (ป + ปฺ + ผสฺ), ทีฆะต้นธาตุ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” คือ อะ ที่ ผ-(สฺ) อา (ผสฺ > ผาส)

: ป + ปฺ + ผสฺ = ปปฺผสฺ + ณ = ปปฺผสฺณ > ปปฺผส = ปปฺผาส แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะอันลมภายในกระทบทั่วถึง” หมายถึง ปอด (the lungs)

“ปปฺผาส” (นปุงสกลิงค์) แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “ปปฺผาสํ”

“ปปฺผาส” ในภาษาไทยใช้เป็น “ปัปผาสะ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“ปัปผาสะ : (คำแบบ คือคำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไป) (คำนาม) ปอด. (ป.).”

…………..

ขยายความ :

คัมภีร์วิสุทธิมรรคบรรยายเรื่อง “ปปฺผาสํ” ไว้ดังนี้ –

ปปฺผาสนฺติ ทฺวตฺตึสมํสขณฺฑปฺปเภทํ ปปฺผาสมํสํ.

คำว่า ปปฺผาสํ ได้แก่เนื้อปอดอันมีเนื้อย่อยๆ 32 ชิ้นประกอบกันอยู่

ตํ วณฺณโต รตฺตํ นาติปกฺกอุทุมฺพรผลวณฺณํ.

ปอดนั้นสีแดงดังผลมะเดื่อที่สุกยังไม่จัด

สณฺฐานโต วิสมจฺฉินฺนพหลปูวขณฺฑสณฺฐานํ อพฺภนฺตเร อสิตปีตานํ อภาเวน อุคฺคเตน กมฺมชเตชุสฺมินา อพฺภาหตตฺตา สงฺขาทิตปลาสปิณฺฑมิว นิรสํ นิโรชํ.

ปอดมีลักษณะคล้ายชิ้นขนมหนาๆ ที่เขาตัดไม่เรียบ

อะไรที่เรากินดื่มเข้าไปในร่างกายจะไม่เข้าไปถึงข้างในปอด

ปอดเป็นอวัยวะที่ซีดเผือดเหมือนก้อนใบไม้ที่คนเคี้ยวแล้วจนหมดรส

ที่เป็นเช่นนั้นเพราะถูกไอร้อนที่เกิดตามกระบวนการพลุ่งขึ้นมากระทบ

โอกาสโต สรีรพฺภนฺตเร ทฺวินฺนํ ถนานมนฺตเร หทยญฺจ ยกนญฺจ อุปริ ฉาเทตฺวา โอลมฺพนฺตํ ฐิตํ.

ตามปกติปอดจะปกหัวใจและตับห้อยติดอยู่ในระหว่างนมทั้ง 2 ภายในทรวงอก

(คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 2 อนุสสติกัมมัฏฐานนิทเทส หน้า 39-40)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 นิยามคำว่า “ปอด” ไว้ดังนี้ –

“ปอด ๑ : (คำที่ใช้ในสรีรวิทยา) (คำนาม) อวัยวะทําหน้าที่เกี่ยวกับการหายใจอยู่ภายในร่างกายของคนหรือสัตว์ที่มีกระดูกสันหลังเป็นส่วนมาก; ตัวสกาที่ข้ามเขตไปไม่ได้. (คำวิเศษณ์) กลัวจนไม่กล้าทำอะไร.”

ในบทสวด “พระอาการสามสิบสอง” กล่าวถึง “ปปฺผาสํ” ไว้ดังนี้ –

๏ ปัปผาสังปอด…….อ่อนนิ่มตลอด……แต่ล้วนสาธารณ์

ย่อมเกิดกับสัตว์…….ในวัฏสงสาร……..เร่งปลงกรรมฐาน

อย่าได้ชื่นชม๚ะ๛

…………..

ดูก่อนภราดา!

ท่านคือปอดของโลก

: ประคองคุณธรรมเลี้ยงหัวใจให้ตลอด

: ทำโลกให้หายใจได้เต็มปอดด้วยมือเรา

—————-

(ตามคำอาราธนาของคุณครูอนันต์ นาควิจิตร)

ภาพประกอบ: จาก google