พยศ (บาลีวันละคำ 1,914)

พยศ

มาจากไหน?

อ่านว่า พะ-ยด

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พยศ :  (คำกริยา) แสดงอาการดื้อหรือถือตัวไม่ยอมทําตาม.”

พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “พยศ” มาจากภาษาอะไร

ในบาลี มีคำที่รูปและเสียงใกล้กับ “พยศ” มากที่สุดคือคำว่า “พยสน”

“พฺยสน” (มีจุดใต้ พ) อ่านให้ได้เสียงตรงที่สุดคือ เพียะ-สะ-นะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อสฺ (ธาตุ = กิน; ขว้าง, ทิ้ง) + ยุ ปัจจัย, แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย แล้วแปลง วฺ เป็น พฺ (วิ > วฺย > พฺย), แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: วิ > วฺย > พฺย + อสฺ = พฺยส + ยุ > อน = พฺยสน แปลตามศัพท์ว่า (1) “ภาวะเป็นเหตุให้เสวยความผิดรูปคือความฉิบหาย” (2) “ภาวะที่ละทิ้งความประเสริฐ” (3) “ภาวะที่ทิ้งความสุขหรือความเจริญ”

“พฺยสน” (นปุงสกลิงค์) หมายถึง โชคร้าย, ความทุกข์, ความพินาศ, ความฉิบหาย, ความสูญเสีย (misfortune, misery, ruin, destruction, loss)

“วฺยสน” (พฺยสน) เป็นทั้งบาลีและสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“วฺยสน : (คำนาม) วิบัท; กรรมน์, โทษ; อกุศล; calamity; fare; fault; sin.”

วฺยสน > พฺยสน เขียนแบบไทยเป็น “พยสน์” อ่านว่า พะ-ยด

ครั้นนานเข้า คนฟังไม่ได้เห็นรูปศัพท์ จับเอาแต่เสียงมาเขียน จึงสะกดผิดเป็น “พยส” แล้วก็กลายเป็น “พยศ” ในที่สุด

เมื่อเป็น “พยศ” ไปเสียแล้วก็หาทางกลับบ้านไม่เจอ จึงไม่รู้ว่ามาจากไหน ด้วยประการฉะนี้

(โปรดระลึกว่าวิธีการดังที่ว่ามานี้ก็คือที่เราเรียกกันว่า “ลากเข้าวัด” หรือ “จับบวช” นั่นแล้ว)

…………..

แถมพก :

ในพระไตรปิฎกท่านแสดง “พยสน์” ว่ามี 5 อย่าง คือ –

(1) ญาติพยสนะ = ความฉิบหายแห่งญาติ คือญาติพี่น้องประสบภัยพิบัติหรือล้มหายตายจาก กลายเป็นคนไร้ญาติขาดมิตรเหมือนอยู่ตัวคนเดียวในโลก

(2) โภคพยสนะ = ความฉิบหายแห่งโภค คือสูญเสียทรัพย์สินเงินทองจนหมดเนื้อหมดตัว

(3) โรคพยสนะ = ความฉิบหายเพราะโรค คือเจ็บไข้ได้ป่วยจนชีวิตหมดสุข

(4) สีลพยสนะ = ความฉิบหายแห่งศีล คือเป็นพระก็ทุศีล เป็นฆราวาสก็ไร้ศีลธรรม

(5) ทิฏฐิพยสนะ = ความฉิบหายแห่งทิฐิ คือการเป็นคนเห็นผิดเป็นชอบ, มีความคิดเห็นวิปริตผิดทำนองคลองธรรม

ที่มา: สังคีติสูตร ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค พระไตรปิฎกเล่ม 11 ข้อ 288

ท่านว่า ญาติพยสนะ โภคพยสนะ และโรคพยสนะ ถึงจะร้ายแรงปานไรก็ไม่ทำให้ตกนรก

แต่สีลพยสนะ และทิฏฐิพยสนะ มีแก่ผู้ใด ท่านว่าผู้นั้นบ่ายหน้าไปนรกโดยแท้แล

…………..

ดูก่อนภราดา!

วิถีพาล : สยบอยู่ใต้บงการของจิต

วิถีบัณฑิต : ทรมานจิตให้สิ้นพยศ

#บาลีวันละคำ (1,914)

5-9-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย