สยามานุสติ (บาลีวันละคำ 587)

สยามานุสติ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกคำอ่านว่า

สะ-หฺยาม-มา-นุด-สะ-ติ

สะ-หฺยา-มา-นุด-สะ-ติ

“สยามานุสติ” ประกอบด้วย สยาม + อนุ + สติ

คำว่า “สยาม” (สะ-หฺยาม) พจน.42 บอกไว้ว่า “ชื่อเรียกประเทศไทยในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็นประเทศไทยเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2482”

มีผู้สันนิษฐานว่า “สยาม” ที่เป็นชื่อประเทศไทยมาจากคำสันสกฤตว่า “ศยาม” เนื่องจากคนไทยมีผิวสีคล้ำ

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า

“ศฺยาม : มีสีดำหรือสีครามหม่น; มีสีเขียว black or dark-blue; green”

พจน.42 บอกไว้ว่า “ศยาม : ดํา, คลํ้า”

“ศฺยาม” สันสกฤต ตรงกับบาลีว่า “สาม” (สา-มะ)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกไว้ว่า “สาม : เทียบ ศฺยาม ดำ ศฺยาว น้ำเงิน (śyāma black & śyāva brown) และบอกความหมายไว้ดังนี้ –

1. ดำ, มืด (เหมือนน้ำตาลแก่) (black, dark [something like deep brown])

2. เหลือง, มีสีทอง, งดงาม (yellow, of a golden colour, beautiful)

จะเห็นได้ว่า สาม-ศฺยาม-สยาม ไม่ได้แปลว่าดำ หรือคล้ำ อย่างเดียว แต่หมายถึงสีเหลือง สีทอง หรืองดงามก็ได้ด้วย

“อนุ” เป็นคำอุปสรรค มีความหมายว่า น้อย, ภายหลัง, ตามหลัง, เนืองๆ, บ่อยๆ

“สติ” แปลว่า “ความระลึกได้” แปลตามศัพท์ว่า “กิริยาที่ระลึกได้” “เหตุให้ระลึกได้” “ผู้เบียดเบียนความประมาท” (เพราะเมื่อระลึกได้ ความประมาทคือหลงลืมก็หายไป)

อนุ + สติ = อนุสติ (บาลีสะกด อนุสฺสติ – ซ้อน สฺ) แปลว่า ตามระลึก, ระลึกบ่อยๆ, ระลึกถึงอยู่เนืองๆ

สยาม + อนุสติ = สยามานุสติ

พจน.42 บอกไว้ว่า –

“สยามานุสติ : การระลึกถึงประเทศสยาม, ชื่อโคลง 4 สุภาพ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว”

โคลง 4 สุภาพ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ชื่อ “สยามานุสติ” (ลายพระหัตถ์สะกด -นุสสติ ส เสือ ซ้อน 2 ตัว, พจน.42 ส เสือ ตัวเดียว) มีข้อความดังต่อไปนี้ (สะกดการันต์ตามภาพถ่ายลายพระหัตถ์)

สยามานุสสติ

๏ รักราช…จงจิตน้อม………..ภักดี  ท่านนา

รักชาติ…..กอบกรณีย์………..แน่วไว้

รักศาสน์…กอบบุญตรี………..สุจริต  ถ้วนเทอญ

รักศักดิ์…..จงจิตให้…………..โลกซร้องสรรเสริญฯ

๏ ยามเดินยืนนั่งน้อม…………กะมล

รำลึกถึงเทศตน………………..อยู่ยั้ง

เปนรัฎฐะมณฑล………………ไทยอยู่  สราญฮา

ควรถนอมแน่นตั้ง………………อยู่เพี้ยงอวสานฯ

๏ ใครรานใครรุกด้าว………….แดนไทย

ไทยรบจนสุดใจ……………….ขาดดิ้น

เสียเนื้อเลือดหลั่งไหล……….ยอมสละ  สิ้นแล

เสียชีพไปเสียสิ้น………………ชื่อก้องเกียรติงามฯ

๏ หากสยามยังอยู่ยั้ง…………ยืนยง

เราก็เหมือนอยู่คง……………..ชีพด้วย

หากสยามพินาศลง……………ไทยอยู่  ได้ฤๅ

เราก็เหมือนมอดม้วย………….หมดสิ้นสกุลไทย

ราม.ปร

ตำหนักจิตรลดาระโหฐาน.วันเสาร์ที่ ๒๗ เมษายน ๒๔๖๑

———–

: ชาวสยามน้อยคนนักที่จะมีคุณอันควรระลึกถึง

: ก็เพราะมีน้อยคนนักที่จะระลึกถึงคุณของสยาม

———–

(ตามคำขอของ ไอ้ต่าย อดีตนิพนธ์ ลูกแม่หวิล)

24-12-56

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย