สันติปาลาราม (บาลีวันละคำ 1,931)

สันติปาลาราม

วัดในประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาในเมืองไทย

อ่านว่า สัน-ติ-ปา-ลา-ราม

แยกศัพท์เป็น สันติ + ปาล + อาราม

(๑) “สันติ”

บาลีเขียน “สนฺติ” (สัน-ติ) รากศัพท์มาจาก สมฺ (ธาตุ = สงบ) + ติ ปัจจัย, แปลง มฺ ที่สุดธาตุเป็น นฺ (สมฺ > สน)

: สมฺ + ติ = สมฺติ > สนฺติ แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่กิเลสสงบ” หมายถึง ความราบรื่น, ความสงบ (tranquillity, peace)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สันติ : (คำนาม) ความสงบ เช่น อยู่ร่วมกันโดยสันติ. (ป.; ส. ศานฺติ).”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“ศานฺติ : (คำนาม) ความสงบ; บรมสุข; tranquillity; felicity.”

ในทางธรรม สนฺติ หมายถึง นิพพาน

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ขยายความคำว่า “สันติ” ไว้ว่า –

“สันติ : ความสงบ, ความระงับดับหายหมดไปแห่งความพลุ่งพล่านเร่าร้อนกระวนกระวาย, ภาวะเรียบรื่นไร้ความสับสนวุ่นวาย, ความระงับดับไปแห่งกิเลสที่เป็นเหตุให้เกิดความเร่าร้อนว้าวุ่นขุ่นมัว, เป็นไวพจน์หนึ่งของ นิพพาน.”

(๒) “ปาล”

บาลีอ่านว่า ปา-ละ รากศัพท์มาจาก ปาลฺ (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + อ ปัจจัย

: ปาลฺ + อ = ปาล แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ดูแล” หมายถึง ยาม, ผู้รักษา, ผู้คุ้มครอง, ผู้ป้องกัน (a guard, keeper, guardian, protector)

“ปาล” ใช้ในภาษาไทยว่า “บาล” (บาน)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บาล : (คำกริยา) เลี้ยง, รักษา, คุ้มครอง, ปกครอง, เช่น บาลเมือง, โดยมากใช้เป็นคำหลังสมาส เช่น โลกบาล รัฐบาล นครบาล โคบาล นิรยบาล. (ป., ส. ปาล).”

(๓) “อาราม”

บาลีอ่านว่า อา-รา-มะ รากศัพท์มาจาก อา (ทั่วไป, ยิ่ง) + รมฺ (ธาตุ = ยินดี) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, “ทีฆะต้นธาตุ” : รมฺ > ราม)

: อา + รมฺ = อารมฺ + ณ = อารมณ > อารม > อาราม แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่มายินดี”

“อาราม” ในภาษาบาลีมีความหมายดังนี้ –

(1) คำนาม : สถานที่อันน่ารื่นรมย์, สวน, อุทยาน (a pleasure-ground, park, garden)

(2) คำนาม : ความยินดี, ความชอบใจ, ความรื่นรมย์ (pleasure, fondness of, delight)

(3) คำคุณศัพท์ : ชอบใจ, เพลิดเพลิน, สบอารมณ์ (delighting in, enjoying, finding pleasure in)

นักบวชสมัยพุทธกาลพอใจที่จะพักอาศัยอยู่ตามป่าไม้ซึ่งปกติเป็นที่ร่มรื่น อันเป็นความหมายของ “อาราม” ดังนั้น คำว่า “อาราม” จึงหมายถึงสถานที่พักอาศัยของนักบวชด้วย

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) อาราม ๑ : (คำนาม) วัด; สวนเป็นที่น่ารื่นรมย์. (ป., ส.).

(2) อาราม ๒ : (คำนาม) ความยินดี, ความรื่นรมย์, ความเพลิดเพลิน.

ในที่นี้ “อาราม” หมายถึง วัด

การประสมคำ :

๑ สันติ + ปาล = สันติปาล แปลว่า “ผู้รักษาความสงบ”

“สันติปาล” เป็นคำที่แปลงมาจากคำว่า “สันติบาล” (สัน-ติ-บาน) อันเป็นชื่อตำรวจหน่วยหนึ่งของเมืองไทย

๒ สันติปาล + อาราม = สันติปาลาราม แปลโดยประสงค์ว่า “วัดสันติบาล”

…………..

ขยายความ :

เมื่อ พ.ศ. 2503 สมเด็จพระพุฒาจารย์ (อาจ อาสโภ) ซึ่งขณะนั้นดำรงสมณศักดิ์ที่ พระพิมลธรรม ถูกถอดจากสมณศักดิ์เนื่องจากถูกกล่าวหาว่าละเมิดพระธรรมวินัยอย่างร้ายแรง และเมื่อ พ.ศ. 2505 ได้ถูกสั่งให้สละสมณเพศและถูกทางราชการฟ้องร้องด้วยข้อหามีการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ ตำรวจได้นำตัวไปควบคุมไว้ที่กองตำรวจสันติบาลตั้งแต่วันที่ 20 เมษายน 2505 จนถึงวันที่ 30 สิงหาคม 2509 ศาลทหารจึงมีคำพิพากษายกฟ้อง

ตลอดเวลาดังกล่าว ท่านยังปฏิญญาว่าท่านเป็นภิกษุ ระหว่างที่ถูกคุมขังอยู่ที่กองตำรวจสันติบาลนั่นเองได้มีคำกล่าวกันว่า ท่านจำพรรษาอยู่ที่ “สันติปาลาราม” อันเป็นการเรียกล้อคำว่า “สันติบาล” ของตำรวจ

…………..

กรณีนี้ได้คติว่า ในพระพุทธศาสนานั้นเมื่อไม่สามารถจะหาวัดเป็นที่อยู่หรือเป็นที่ปฏิบัติกิจทางพระศาสนาได้ หากตั้งใจปฏิบัติธรรมอย่างแท้จริง ทุกหนทุกแห่ง-แม้แต่ในคุกตะราง-ย่อมสามารถเป็น “อาราม” หรือเป็นวัดได้ทั้งสิ้น

นั่นเท่ากับว่า เราได้สร้างวัดไว้แล้วในหัวใจเราเอง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: โปรดเตรียมสร้างวัดไว้ให้ทั่วทุกหัวใจ

: เพื่อรองรับวันที่แผ่นดินไทยจะไม่มีวัด

22-9-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย