ภูษามาลา (บาลีวันละคำ 1,964)

ภูษามาลา

ไม่ใช่ผ้ากับดอกไม้?

อ่านว่า พู-สา-มา-ลา

แยกศัพท์เป็น ภูษา + มาลา

(๑) “ภูษา”

บาลีเป็น “ภูสา” รากศัพท์มาจาก ภูสฺ (ธาตุ = ประดับ) + อ ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ภูสฺ + อ = ภูสฺ + อา = ภูสา แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องประดับ” หมายถึง เครื่องประดับ, การประดับ (ornament, decoration)

(๒) “มาลา”

รากศัพท์มาจาก –

(1) มา (ธาตุ = รัก, ทะนุถนอม) + อล ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: มา + อล = มาล + อา = มาลา แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนทะนุถนอม”

(2) มาลฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + อ ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: มาลฺ + อ = มาล + อา = มาลา แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนคล้องไว้”

(3) มา (แมลงภู่, ผึ้ง) + ลสฺ (ธาตุ = ยินดี, รื่นรมย์) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ สฺ ที่สุดธาตุ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: มา + ลสฺ + กฺวิ = มาลสกฺวิ > มาล + อา = มาลา แปลตามศัพท์ว่า “เป็นที่ยินดีแห่งหมู่ภมร”

“มาลา” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ดอกไม้ (flowers) คือดอกไม้ธรรมดา

(2) มาลา, หรีด, พวงมาลัย (garland, wreath, chaplet) คือดอกไม้ที่ร้อยกรองหรือจัดแต่งให้เป็นเครื่องประดับ

(3) แนว, แถว (row, line) คือที่ในภาษาไทยนิยมแปลว่า “ระเบียบ”

ภูสา + มาลา = ภูสามาลา แปลว่า “เครื่องประดับและดอกไม้” “เครื่องประดับและเครื่องแต่งให้งาม” “ระเบียบแห่งเครื่องประดับ” คือเครื่องประดับชนิดไหนแต่งอย่างไร ประดับตรงไหน จึงจะเหมาะสมและงดงาม ก็แต่งก็ประดับอย่างนั้น

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภูษามาลา : (คำนาม) ข้าราชการในราชสำนักมีหน้าที่รักษาเครื่องราชอิสริยยศและเครื่องแต่งพระองค์ของพระมหากษัตริย์ ตลอดจนถวายทรงพระเครื่องใหญ่ ถวายพระกลด ถวายสุกำ ทำสุกำ เปลื้องเครื่องสุกำศพพระบรมศพ พระศพ และเปลื้องเครื่องสุกำศพที่ได้รับพระราชทานโกศ เป็นต้น เรียกว่า เจ้าพนักงานภูษามาลา, โบราณมีหน้าที่ถวายเครื่องต้นด้วย, ในกฎหมายตราสามดวงเรียกแยกเป็น พนักงานพระภูษา พนักงานพระมาลา.”

พจนานุกรมฯ ยังเก็บคำว่า “เจ้าพนักงานภูษามาลา” ไว้ด้วย บอกไว้ดังนี้ –

“เจ้าพนักงานภูษามาลา : (คำนาม) ข้าราชการในราชสํานัก มีหน้าที่ถวายทรงพระเครื่องใหญ่ ถวายพระกลด ถวายสุกํา ทําสุกํา เปลื้องเครื่องสุกําศพ พระบรมศพ พระศพ และเปลื้องเครื่องสุกําศพที่ได้รับพระราชทานโกศ เป็นต้น โบราณมีหน้าที่ถวายเครื่องต้นด้วย, ในกฎหมายตราสามดวง เรียกแยกเป็น พนักงานพระภูษา พนักงานพระมาลา.”

ได้ความตามพจนานุกรมฯ ว่า “ภูษามาลา” กับ “เจ้าพนักงานภูษามาลา” มีความหมายเหมือนกัน

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ภูษามาลาประดับองค์พระราชาให้งามด้วยวิภูษิตาภรณ์ ฉันใด

: เรามาชวนกันประดับดวงใจให้งามความด้วยความดี ฉันนั้นเถิด

#บาลีวันละคำ (1,964)

25-10-60

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย