วิพุธํ (บาลีวันละคำ 2,351)

วิพุธํ

ไม่ใช่ วิพุทฺธํ

อ่านว่า วิ-พุ-ทัง

“วิพุธํ” เขียนเป็นคำอ่านว่า “วิพุธัง”  เป็นคำบาลีที่อยู่ในพุทธชัยมงคลคาถา (คาถาพาหุง) บทที่ 7

“วิพุธํ” ปรากฏอยู่ในวรรคแรกของบทที่ 9  ข้อความเต็มๆ ในบทนี้เป็นดังนี้ –

เขียนแบบบาลี :

นนฺโทปนนฺทภุชคํ  วิพุธํ  มหิทธึ

ปุตฺเตน  เถรภุชเคน  ทมาปยนฺโต

อิทฺธูปเทสวิธินา  ชิตวา  มุนินฺโท

ตนฺเตชสา  ภวตุ  เต  ชยมงฺคลานิ.

เขียนแบบคำอ่าน :

นันโทปะนันทะภุชะคัง  วิพุธัง  มะหิทธิง

ปุตเตนะ  เถระภุชะเคนะ  ทะมาปะยันโต

อิทธูปะเทสะวิธินา  ชิตะวา  มุนินโท

ตันเตชะสา  ภะวะตุ  เต  ชะยะมังคะลานิ.

คำแปล :

พญานาคราชชื่อนันโทปนันทะ ผู้มีความรู้ผิด มีฤทธิ์มาก

พระจอมมุนีโปรดให้พระโมคคัลลานเถระพุทธชิโนรส

นิรมิตกายเป็นนาคราชไปทรมานด้วยวิธีแสดงฤทธิ์ที่เหนือกว่า

ด้วยเดชแห่งพระพุทธชัยมงคลนั้น ขอชัยมงคลทั้งหลายจงมีแก่ท่าน.

พระจอมมุนีโปรดให้พระโมคคัลลานเถระพุทธชิโนรส

นิรมิตกายเป็นนาคราชไปทรมานพญานาคราชชื่อนันโทปนันทะ

ผู้มีความรู้ผิด มีฤทธิ์มาก ด้วยวิธีแสดงฤทธิ์ที่เหนือกว่า

ด้วยเดชแห่งพระพุทธชัยมงคลนั้น ขอชัยมงคลทั้งหลายจงมีแก่ท่าน.

…………..

ขยายความ :

คำว่า “วิพุธํ” (วิ-พุ-ทัง) รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + พุธฺ (ธาตุ = ตื่น, รู้) + อ ปัจจัย

: วิ + พุธฺ = วิพุธฺ + อ = วิพุธ (วิ-พุ-ท)

คำว่า “วิพุธ” แปลว่าอะไรได้บ้าง

(๑) เป็นคำนาม (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ตื่นอย่างวิเศษ” (คือไม่หลับ) หมายถึง เทวดา

ในความหมายนี้ “วิ-” แปลว่า “วิเศษ” “ตื่นอย่างวิเศษ” คือตื่นชนิดที่ไม่ต้องหลับก็อยู่ได้ตามปกติ

(๒) เป็นคุณศัพท์ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รู้อย่างพิเศษ” “ผู้รู้แจ้ง” หรือ “ผู้รู้ต่างๆ” หมายถึง บัณฑิต, นักปราชญ์

ในความหมายนี้ “วิ-” แทนศัพท์ว่า “วิเสส” (วิ-เส-สะ) แปลว่า “พิเศษ”

(๓) เป็นคุณศัพท์ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รู้ผิด” หมายถึง คนพาล, คนเห็นผิดเป็นชอบ

ในความหมายนี้ “วิ-” แทนศัพท์ว่า “วิปรีต” (วิ-ปะ-รี-ตะ) แปลว่า “ผิดปรกติ, ผิดแนวทาง” หรือ “วิปลฺลาส” (วิ-ปัน-ลา-สะ) แปลว่า “ความผิดเพี้ยน”

คำว่า “วิพุธํ” ในพุทธชัยมงคลคาถาบทนี้ใช้ในความหมายตามข้อ (๓)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “วิพุธ” บอกไว้ดังนี้ –

“วิพุธ : (คำนาม) เทวดา, อมร; บัณฑิต; นรผู้คงแก่เรียน; ครู, อาจารย์; จันทร์; a god, an immortal; a Paṇḍit, a learned man; a teacher; the moon.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิพุธ : (คำนาม) ผู้รู้, นักปราชญ์. (ป., ส.).”

อภิปราย :

คำว่า “วิพุธํ” นี้ บางวัดบางสำนัก (หลายวัดหลายสำนัก) สวดเป็น วิ-พุด-ทัง คือออกเสียง -พุ- เป็น -พุด-

โปรดทราบว่า “วิพุธํ” (วิพุธัง)

ไม่ใช่ “วิพุทฺธํ” (วิพุทธัง)

เป็นคนละคำกัน โปรดออกเสียงให้ถูก

ถ้าดูในแผนผังวสันตดิลกฉันท์จะเห็นชัดเจนว่า –พุ– ในคำว่า “วิพุธํ” อยู่ในลำดับคำที่เป็นลหุ คือคำที่เป็นเสียงเบาหรือเสียงสั้น (พุ– เสียงเบาหรือเสียงสั้น, พุท– เสียงหนักหรือเสียงยาว)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ไม่รู้ ก็แค่ไม่ใช่บัณฑิต

: แต่ถ้ารู้ผิด เป็นคนพาล

#บาลีวันละคำ (2,351)

19-11-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย