เค้าดาว (บาลีวันละคำ 2,393)

เค้าดาว

แปลงฝรั่งเป็นไทย

แล้วลองแปลไทยเป็นบาลี

คำว่า “เค้าดาว” ที่เขียนไว้ข้างต้นนี้ ถ้าอ่านให้คนไทยสมัยใหม่ฟังโดยไม่ต้องให้เห็นตัวหนังสือ ทุกคนจะต้องเข้าใจว่าเป็นคำฝรั่งว่า Countdown ที่แปลตามตัวว่า “นับลง” หรือที่แปลกันทั่วไปว่า “นับถอยหลัง” ซึ่งเป็นกิจกรรมที่คนสมัยใหม่นิยมทำกันในเวลาสิ้นปีเก่าและขึ้นปีใหม่

แต่คำว่า “เค้าดาว” ที่เขียนไว้ข้างต้นนี้ไม่ใช่คำฝรั่ง หากแต่เป็นคำไทยแท้ ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยอ่านพบว่าเป็นชื่อคน โดยเฉพาะเป็นชื่อของสตรี ประกอบด้วยคำว่า “เค้า” กับคำว่า “ดาว”

คำว่า “เค้า” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เค้า ๑ : (คำนาม) สิ่งที่เป็นเครื่องกําหนดหมายบอกให้รู้ เช่น ฝนตั้งเค้า; สิ่งที่ส่อแสดงให้รู้ได้ว่ามีลักษณะเหมือนสิ่งอื่น เช่น นาย ก มีเค้าหน้าเหมือนนาย ข; ต้นเงื่อน เช่น ต้นเค้า; รูปหรือรูปความโดยย่อ เช่น เขียนพอให้เห็นเป็นเค้า; ร่องรอย เช่น พอได้เค้า; เหง้า เช่น โคตรเค้าเหล่ากอ; ข้า. (อนันตวิภาค); ตัวเงินหรือวัตถุที่ใช้แทนตัวเงิน เช่นเมล็ดมะขามเป็นต้นที่เป็นทุนซึ่งตั้งไว้สําหรับเล่นในบ่อนการพนันบางชนิด, เรียกผู้ถือต้นทุนในการพนันว่า ถุงเค้า.”

คำว่า “เค้า” ในที่นี้ เข้าใจว่าผู้ตั้งชื่อคงต้องการให้มีความหมายว่า “สิ่งที่ส่อแสดงให้รู้ได้ว่ามีลักษณะเหมือนสิ่งอื่น”

ส่วนคำว่า “ดาว” ก็เป็นคำไทยที่เข้าใจกันดีว่าหมายถึงอะไร แต่ดูความหมายตามสำนวนของพจนานุกรมฯ ไว้ประดับความรู้บ้างนิดหนึ่งก็ดี พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ดาว ๑ : (คำนาม) สิ่งที่เห็นเป็นดวงมีแสงระยิบระยับในท้องฟ้าเวลามืด นอกจากดวงอาทิตย์และดวงจันทร์, แต่ในตําราโหราศาสตร์ถือว่า ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์เป็นดาวในพวกดาวนพเคราะห์; …ฯลฯ…”

“เค้าดาว” จึงหมายถึง มีลักษณะเหมือนดาว หรือพูดเป็นลีลาภาษาว่า “มีประพิมพ์ประพายคล้ายดวงดารา” นับว่าเป็นชื่อไทยแท้ๆ ที่ไพเราะ และมีความหมายที่ดี

“เค้าดาว” ถ้าแปลเป็นบาลีควรจะใช้คำว่าอะไร?

คำนี้ควรจะเป็นแบบฝึกหัดหรือ “ศัพทกรีฑา” ของนักเรียนบาลีได้คำหนึ่ง

ผู้เขียนบาลีวันละคำขอนำร่องให้คำหนึ่ง คือ “ตาโรปลกฺขณา” (ตา-โร-ปะ-ลัก-ขะ-นา) ประกอบด้วยคำว่า ตารา + อุปลกฺขณา

(๑) “ตารา” คือที่เราเอามาใช้ว่า “ดารา” หมายถึงดวงดาว คำนี้แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ผู้รักษาท้องฟ้าไว้โดยไม่ทอดทิ้ง”

(2) “ผู้เป็นเหตุพักกิจที่ทำแห่งชาวโลก” (คือเมื่อเห็นสิ่งนั้นในท้องฟ้าก็บ่งบอกว่ามืดแล้ว หยุดการทำงานได้แล้ว)

(3) “ผู้ยังชาวโลกให้ข้ามพ้นจากความเลวร้าย” (เล็งถึงการเดินทางกลางคืน เมื่อไปตามทิศทางที่กำหนดได้ด้วยสิ่งนั้น ก็ผ่านพ้นไปถึงปลายทางได้โดยสวัสดี)

(4) “ผู้โคจรรักษาวิถีของตนไป”

(๒) “อุปลกฺขณา” อ่านว่า อุ-ปะ-ลัก-ขะ-นา รากศัพท์มาจาก อุป (คำอุปสรรค = เข้าไป, ใกล้, มั่น) + ลกฺขณา (ลกฺขฺ ธาตุ = กำหนด + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน, แปลง น เป็น ณ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “สภาวะอันธรรมดากำหนดไว้อย่างนั้นนั่นเอง” (2) “สิ่งเป็นเครื่องอันเขาใช้กำหนดหมาย”

“อุปลกฺขณา” แปลตามศัพท์ว่า “เข้าไปกำหนด” หรือ “กำหนดว่าสิ่งนั้นใกล้เคียงกับสิ่งไหน”

ตารา + อุปลกฺขณา ลบสระหน้า คือ อา ที่ (ตา)-รา (ตารา > ตาร), แผลง อุ เป็น โอ

: ตารา + อุปลกฺขณา = ตารุปลกฺขณา > ตาโรปลกฺขณา แปลว่า “มีลักษณะใกล้กับดวงดาว”

แสดงไว้พอเป็นทางดำริ ขอให้ถือว่าเป็นเพียงการสนุกทางภาษาอย่างหนึ่งตามประสานักเรียนบาลี

อภิปราย :

ชื่อ “เค้าดาว” นี้เข้าใจว่าผู้ตั้งก็คงได้นัยประหวัดมาจากคำฝรั่งว่า Countdown นั่นแหละ แต่แทนที่จะคล้อยตามฝรั่ง ก็ดึงกลับเข้ามาหาคำไทยได้อย่างแนบเนียน

น่าคิดว่า คนไทยสมัยนี้ได้ยินคำอะไรมักคิดไว้ก่อนว่าเป็นคำฝรั่งหรือคำภาษาอื่น ไม่คิดว่าจะเป็นคำไทย เป็นอาการที่ลืมตัวเอง คือลืมภาษาของตัวเอง

ภาษาเป็นวัฒนธรรมสำคัญของชาติ เป็นเครื่องบ่งบอกถึงความเป็นชาตินั้นๆ ถ้าไม่ช่วยกันรักษาภาษาของชาติ ตลอดจนวัฒนธรรมด้านอื่นๆ อันบ่งบอกถึงความเป็นไทยไว้ ในที่สุดเราจะสิ้นชาติ

แต่ที่น่ากลัวก็คือ เวลานี้มีผู้เห็นว่า- “ในยุคที่โลกไร้พรมแดน ไม่เห็นจำเป็นอะไรที่จะต้องรักษาความเป็นไทยไว้”

และคนไทยสมัยใหม่เริ่มที่จะมีความคิดเห็นทำนองนี้กันมากขึ้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

ของเก่าก็ไม่คิดจะรักษา

ของใหม่ก็ไม่มีปัญญาจะสร้างสรรค์

ได้แต่วิ่งตามก้นฝรั่งไปวันวัน

แล้วก็หลอกบอกกันว่าเราเป็นสากล

#บาลีวันละคำ (2,393)

31-12-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย