มหาอุด (บาลีวันละคำ 2,626)
มหาอุด
คำที่อ่านว่า มะ-หา-อุด พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บไว้ 2 คำ คือ “มหาอุจ” และ “มหาอุด” บอกไว้ดังนี้ –
(1) มหาอุจ : (คำที่ใช้ในโหราศาสตร์) (คำนาม) ดาวพระเคราะห์ที่ทรงคุณสูงเด่น ทําให้เจ้าดวงชะตามีความเจริญรุ่งเรือง.
(2) มหาอุด : (คำนาม) เครื่องรางของขลังที่ช่วยให้ผู้เป็นเจ้าของอยู่ยงคงกระพัน; โบสถ์หรือวิหารที่มีผนังทึบตันรอบด้านมีช่องทางเข้าออกเฉพาะประตูด้านหน้าแห่งเดียว เพื่อประโยชน์ในการทำพิธีที่เชื่อว่าจะทำให้ขลังยิ่งขึ้น.
ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยพบมีผู้สะกดเป็น “มหาอุตม์” อีกคำหนึ่ง อ่านว่า มะ-หา-อุด เหมือนกัน แต่ “อุตม์” ใช้ ต เต่า สะกด ม ม้า การันต์ เจตนาจะให้เป็นคำว่า “อุตม” ซึ่งบาลีสะกดเป็น “อุตฺตม” (ต เต่า 2 ตัว) อ่านว่า อุด-ตะ-มะ แปลว่า อย่างที่สุด, สูงสุด, ใหญ่ที่สุด, ดีที่สุด (utmost, highest, greatest, best)
“มหาอุตม์” เป็นคนละคำ คนละความกับ “มหาอุจ” และ “มหาอุด” เป็นความพยายามที่จะทำให้คำว่า “อุด” เกิดความหมายในทางดี ไม่ใช่ “อุด” แบบคำไทย
อีกนัยหนึ่ง เจตนาจะให้มีสรรพคุณขลังแบบ “อุด” แบบคำไทยนั่นแหละ แต่แต่งตัวให้เป็นคำบาลี
“มหาอุด” ในความเข้าใจของนักเล่นคาถาอาคม หมายถึง ยิงไม่ออก (อุดปากกระบอกปืนไว้) ฟันแทงตีต่อยทุบไม่เป็นอันตราย (ผิวหนังร่างกายอุดคมศัสตราวุธไว้ได้หมด) คือที่พจนานุกรมฯ บอกสรรพคุณว่า “อยู่ยงคงกระพัน”
ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยได้ยินนักเล่นคาถาท่องคำว่า “อุทฺธํ อโธ” ซึ่งเป็นท่อนหนึ่งในกรณียเมตตสูตรที่ว่า “อุทฺธํ อโธ จ ติริยญฺจ” (อุทธัง อะโธ จะ ติริยัญจะ)
“อุทฺธํ” เขาออกเสียงเป็น อุด-ทัง ถือเคล็ดเสียง “อุด” ในคำไทย ที่หมายถึงปิดช่อง
“อโธ” เขาออกเสียงเป็น อัด-โท ถือเคล็ดเสียง “อัด” ในคำไทย ที่หมายถึงผลักดันยันกลับ
แล้วสรุปว่า “อุทฺธํ อโธ” คือ “อุดอัด” ปัดปิดอันตรายไม่ให้มากล้ำกลาย มีอานิสงส์ในทางแคล้วคลาด
แต่ในทางภาษามีคำอธิบายดังนี้ –
“อุทฺธํ” อ่านว่า อุด-ทัง เป็นนิบาตบอกสถานที่หรือทิศทาง แปลว่า สูง, ข้างบน, เหนือ (high up, on top, above)
“อโธ” อ่านว่า อะ-โท (ไม่ใช่ อัด-โท) เป็นนิบาตบอกสถานที่หรือทิศทางเช่นกัน แปลว่า เบื้องต่ำ (below)
นิบาตบอกทิศทางในกลุ่มนี้มักจะใช้ร่วมกัน 3 คำ คือ –
(1) “อุทฺธํ” (above)
(2) “อโธ” (below)
(3) “ติริยํ” (ติ-ริ-ยัง) ขวาง (across)
กล่าวคือ เป็นคำบอกทิศทางรอบตัว ไม่ว่าจะเป็นบน-ล่าง-ขวาง-เฉียง หรือขนานพื้น ครอบคลุมทั้งหมด
ใครจะตีความคำ 3 คำนี้ให้เป็น “มหาอุด” และจะให้มีสรรพคุณเป็นประการใด ก็สุดแต่ปัญญาและสติที่ได้รับการศึกษาอบรมมานั้นเทอญ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: หมั่นเจริญสติเป็นมหาอุด
: แคล้วคลาดและบริสุทธิ์โดยไม่ต้องใช้คาถาอาคม
#บาลีวันละคำ (2,626)
21-8-62