สงสัย (บาลีวันละคำ 2,814)

สงสัย

เป็นคำบาลีอย่างไม่ต้องสงสัย

อ่านว่า สง-ไส

“สงสัย” บาลีเป็น “สํสย” อ่านว่า สัง-สะ-ยะ รากศัพท์มาจาก สํ (แทนศัพท์ว่า “สมนฺต” (สะ-มัน-ตะ) = รอบด้าน) + สี (ธาตุ = สงสัย) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อี ที่ สี เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (อะ-ยะ) (สี > เส > สย)

: สํ + สี = สํสี + ณ = สํสีณ > สํสี > สํเส > สํสย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่สงสัยรอบด้าน” หมายถึง ความสงสัย (doubt)

บาลี “สํสย” ภาษาไทยใช้เป็น “สงสัย”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สงสัย : (คำกริยา) ไม่แน่ใจในข้อเท็จจริง เช่น สงสัยว่าทำดีจะได้ดีจริงหรือ, ลังเล เช่น เมื่อเดินไปถึงทาง ๒ แพร่ง สงสัยว่าจะไปทางไหนจึงจะถูก; ทราบไม่ได้แน่ชัด, เคลือบแคลง, เช่น สงสัยว่าคำตอบข้อไหนถูก สงสัยว่าเขาจะเป็นขโมย; เอาแน่ไม่ได้ เช่น สงสัยว่าเขาจะมาหรือไม่มา. (ป. สํสย; ส. สํศย).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “สงสัย” สันสกฤตเป็น “สํศย”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “สํศย” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“สํศย : (คำนาม) ‘สังศย, สงศัย,’ สงกา, อนิรณัย, ความไม่แน่ใจ, ‘ความสนเท่ห์’ ก็ใช้; doubt, uncertainty.”

อภิปราย :

ความสงสัย หรือตั้งข้อสงสัย หรือตั้งคำถาม ตั้งปัญหา เป็นธรรมชาติอย่างหนึ่งของมนุษย์

วิชาความรู้ทางวิทยาศาสตร์มากมายหลายสาขาเกิดมาจากการตั้งคำถาม เช่น ฟ้าร้อง ฟ้าผ่า เกิดขึ้นได้อย่างไร?

นิทานไทยตอบว่า ยักษ์ชื่อรามสูรขว้างขวานไปที่นางเมขลา ทำให้เกิดฟ้าร้องฟ้าผ่า

แต่นักวิทยาศาสตร์ก็ยังสงสัยไม่เลิก เมื่อค้นคว้าไปก็จึงพบความจริงว่า ฟ้าผ่าเป็นเสียงที่เกิดขึ้นเนื่องจากอากาศขยายตัวเคลื่อนที่อย่างรวดเร็วเพราะความร้อนที่เกิดจากฟ้าแลบ ส่วนฟ้าผ่าก็เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเนื่องจากอิเล็กตรอนจํานวนมากเคลื่อนที่ระหว่างเมฆกับพื้นโลก

ในองคคุณแห่งบัณฑิต หรือที่เรียกกันว่า “หัวใจนักปราชญ์” คือ สุ จิ ปุ ลิ “ปุ” ก็คือ “ปุจฉา” แปลว่า “คำถาม” ก็คือการตั้งข้อสงสัยนั่นเอง ท่านจัดว่าเป็นเหตุหนึ่งที่นำไปสู่ความเป็นบัณฑิต

การตั้งข้อสงสัยหรือตั้งคำถามจึงมีประโยชน์

แต่การตั้งข้อสงสัยหรือตั้งคำถามจะมีประโยชน์ก็เฉพาะกรณีที่ตั้งข้อสงสัยแล้วขวนขวายค้นคว้าหาคำตอบต่อไป

ถ้าตั้งข้อสงสัยแล้วไม่ทำอะไร เอาแต่โยนคำถามไปทั่ว แต่ไม่ช่วยกันคิดหาคำตอบหรือคิดหาทางช่วยกันแก้ปัญหา การตั้งข้อสงสัยหรือตั้งคำถามชนิดนั้นย่อมไร้ประโยชน์

เหมือนคนร้องถามแม่ครัวขึ้นว่า “หิวจะตายอยู่แล้ว เมื่อไรจะหุงข้าวสักที” ถามแล้วก็นั่งรอกิน ไม่ช่วยทำอะไร

ข้อสงสัยหรือคำถามแบบนี้แหละที่ควรถามให้น้อยลง แล้วช่วยกันเสนอแนะวิธีแก้ไขให้มากขึ้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ขอบคุณที่กรุณาช่วยกันตั้งข้อสงสัย

: และจะขอบคุณยิ่งขึ้นถ้าจะกรุณาลุกขึ้นมาช่วยกันหาคำตอบด้วย

#บาลีวันละคำ (2,814)

25-2-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย