คุณสมบัติของนายก (บาลีวันละคำ 2,886)

คุณสมบัติของนายก

คำว่า “นายก” บาลีอ่านว่า นา-ยะ-กะ รากศัพท์มาจาก นี (ธาตุ = นำไป) + ณฺวุ (ปัจจัย = ผู้-) แปลง อี (ที่ นี) เป็น เอ แปลง เอ เป็น อาย (อา-ยะ), แปลง ณฺวุ เป็น อก (อะ-กะ)

: นี > เน > นาย + ณฺวุ > อก : นาย + อก = นายก แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นำ”

คำว่า “นายก” ความหมายทั่วไปคือ ผู้นํา, ผู้เป็นหัวหน้า, ผู้นำทาง, ผู้เป็นเจ้าเป็นใหญ่

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “นายก” ว่า a leader, guide, lord.

ในบาลี ถ้าเป็นคุณนามของพระพุทธเจ้า “นายก” มีความหมายเฉพาะว่า “ผู้นำสัตวโลกออกจากห้วงน้ำคือสังสารวัฏไปสู่ฝั่งพระนิพพาน”

หากประยุกต์ใช้กับผู้นำสังคม “นายก” ก็ควรมีความหมายว่า “ผู้นำปวงชนในความรับผิดชอบออกจากความเดือดร้อนไปสู่ความร่มเย็นเป็นสุข”

…………..

คัมภีร์โลกนิติ (อ่านว่า โลก-กะ-นิด ไม่ใช่ โลก-นิ-ติ) มีคาถาบทหนึ่งแสดงคุณสมบัติของ “นายก” ไว้ดังนี้

เขียนแบบบาลี:

ขมา ชาคริยุฏฺฐานํ

สํวิภาโค ทยิกฺขนา

นายกสฺส คุณา เอเต

อิจฺฉิตพฺพา สตํ คุณา.

เขียนแบบคำอ่าน:

ขะมา ชาคะริยุฏฐานัง

สังวิภาโค ทะยิกขะนา

นายะกัสสะ คุณา เอเต

อิจฉิตัพพา สะตัง คุณา.

แปลความหมายตามโคลงโลกนิติ ดังนี้:

๏ อดใจเต็มตื่นด้วย…..กุศล

เพ็ญเพิ่มทำพูนผล……แผ่ให้

เมตตาการุญยล……….เย็นสัตว์ ยิ่งพ่อ

นายกยอดกอบไว้……..ชอบผู้พึงแสวง๚ะ๛

ที่มา: ประชุมโคลงโลกนิติฉบับหอสมุดแห่งชาติ บทที่ 517

หมายเหตุ: โคลงบทนี้เป็น “สำนวนเก่า” คือสำนวนที่คัดมาจากสมุดไทย ไม่มีในสำนวนที่สมเด็จกรมพระยาเดชาดิศรทรงชำระใหม่ดังที่ปรากฏในประชุมจารึกวัดพระเชตุพน

แปลคำบาลีในคาถาออกมาเป็น “คุณสมบัติของนายก”

(๑) ขมา (ขะมา) = อดทนอดกลั้น (patience, endurance)

(๒) ชาคริย (ชาคะริยะ) = ตื่นตัวรู้เท่าทันเหตุการณ์ (watchfulness; avoidance of sleep; wakefulness)

(๓) อุฏฺฐาน (อุฏฐานะ) = ไม่คร้านต่อสรรพกิจ (persistent effort)

(๔) สํวิภาค (สังวิภาคะ) = มีน้ำจิตเอื้อเฟื้อเจือจุน (distribution, sharing out)

(๕) ทยา (ทะยา) = มีน้ำใจการุณย์ทั่วหน้า (sympathy, compassion, kindness)

(๖) อิกฺขนา (อิกขะนา) = มีสติปัญญารอบคอบ (attentive, sensible, skilful)

…………..

โปรดทราบ:

การแยกศัพท์และการแปลในที่นี้เป็นไปตามที่ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นว่าถูกต้อง จำนวนหัวข้อและความหมายของคุณสมบัติแต่ละข้อจึงอาจไม่ตรงกับที่ท่านผู้อื่นแปลไว้ในที่อื่น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: เมื่อตาม อย่าขวางลำ

: เมื่อนำ อย่าลังเล

#บาลีวันละคำ (2,886)

7-5-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย