พิษ (บาลีวันละคำ 2,929)
พิษ
คำสั้น แต่หาความรู้ได้ยาว
“พิษ” ภาษาไทยอ่านว่า พิด บาลีเป็น “วิส” อ่านว่า วิ-สะ รากศัพท์มาจาก วิสฺ (ธาต = เข้าไป) + อ ปัจจัย
: วิสฺ + อ = วิส (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เข้าสู่ร่างกายทางเส้นเลือด” หมายถึง ยาพิษ, พิษ, พิษของสัตว์ (poison, virus, venom)
…………..
แถม :
ในบทวิเคราะห์ศัพท์ว่า “วิส” (วิเคราะห์: กระบวนการแยกคำเพื่อหาความหมาย) ท่านแสดงไว้ว่า –
“โสณิตปเถน วิสติ เทหนฺติ วิสํ” แปลตามสูตรว่า “สิ่งนั้น ย่อมเข้าไป สู่ร่างกาย โดยทางแห่งเส้นเลือด ดังนั้น สิ่งนั้น จึงชื่อว่า วิสํ”
: “วิสํ” แปลว่า “สิ่งที่เข้าสู่ร่างกายทางเส้นเลือด”
ในบทวิเคราะห์ คำว่า “เส้นเลือด” ท่านใช้คำว่า “โสณิต” (โส-นิ-ตะ) ซึ่งเป็นคำที่เราไม่คุ้นตา
“โสณิต” รากศัพท์มาจาก โสณฺ (ธาต = สีแดง) + อิ อาคม + ต ปัจจัย
: โสณฺ + อิ + ต = โสณิต (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ของเหลวที่สีแดง” หมายถึง เลือด (blood)
“โสณิต” อ่านแบบคำไทยว่า โส-นิด รูปคำดี เสียงดี ความหมายก็ดี เหมาะที่จะใช้เป็นชื่อคน โดยให้มีความหมายว่า “ผู้เป็นสายเลือด”- ประมาณนี้ ถ้าเป็นหญิงก็แผลงเป็น “โสณิตา” (โส-นิ-ตา)
“โสณิต” คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554
ถ้ายังไม่มีใครรู้จัก ก็ขอมอบเป็นอภินันทนาการแด่นักตั้งชื่อทั้งหลายด้วยความยินดี
…………..
“วิส” ในบาลีเป็น “วิษ” ในสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
“วิษ : (คำนาม) พิษ; poison, wenom.”
ในภาษาไทย แผลง ว เป็น พ ตามหลักนิยม ใช้อิงสันสกฤตเป็น “พิษ”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“พิษ, พิษ– : (คำนาม) สิ่งที่ร้ายเป็นอันตรายแก่ร่างกายหรือให้ความเดือดร้อนแก่จิตใจ; สิ่งที่ร้ายเป็นอันตราย เมื่อเข้าสู่ร่างกายจะทําให้ตาย เจ็บปวด หรือพิการได้ บางอย่างเกิดจากแร่ เช่นสารหนู, บางอย่างเกิดจากต้นไม้ เช่นต้นแสลงใจ, บางอย่างเกิดจากสัตว์ เช่นงู. (ส. วิษ; ป. วิส).”
…………..
ฝึกสมองทดลองความแม่นในพระธรรมวินัย :
๑ มีคนลอบเอายาพิษมาปนไว้ในขนม ภิกษุไม่รู้ ให้ขนมนั้นแก่เด็ก เด็กตายเพราะกินขนมนั้น ภิกษุต้องอาบัติหรือไม่ เพราะเหตุไร
๒ มิจฉาวณิชชา การค้าขาย 5 อย่างที่อุบาสกไม่พึงประกอบ 1 ใน 5 นั้นคือ วิสวณิชฺชา = ค้าขายยาพิษ
ขายยาเสพติด นี่ใช่แน่ แล้วขายยาฆ่าแมลงล่ะเป็นมิจฉาวณิชชาด้วยหรือไม่ เพราะเหตุไร
เขียนคำตอบไว้ในใจ
สงสัยอะไรปรึกษาสนทนาธรรมกัน
…………..
พุทธภาษิตเกี่ยวกับ “พิษ” :
วาณิโชว ภยํ มคฺคํ
อปฺปสตฺโถ มหทฺธโน
วิสํ ชีวิตุกาโมว
ปาปานิ ปริวชฺชเย.
ควรเว้นกรรมชั่วทั้งหลายเสีย
เหมือนพ่อค้ามีทรัพย์มากมีพวกน้อย
เว้นทางที่มีภัย
และเหมือนผู้รักชีวิตเว้นยาพิษเสียฉะนั้น
ที่มา: ปาปวรรค ธรรมบท พระไตรปิฎกเล่ม 25 ข้อ 19
ปาณิมฺหิ เจ วโณ นาสฺส
หเรยฺย ปาณินา วิสํ
นาพฺพณํ วิสมนฺเวติ
นตฺถิ ปาปํ อกุพฺพโต.
ถ้าฝ่ามือไม่มีแผล
ก็พึงนำยาพิษไปด้วยฝ่ามือได้
ยาพิษซึมเข้าฝ่ามือไม่มีแผลไม่ได้ฉันใด
บาปย่อมไม่มีแก่ผู้ไม่ทำฉันนั้น
ที่มา: ปาปวรรค ธรรมบท พระไตรปิฎกเล่ม 25 ข้อ 19
อนิจฺจา อทฺธุวา กามา
พหุทุกฺขา มหาวิสา
อโยคุโฬว สนฺตตฺโต
อฆมูลา ทุกฺขปฺผลา.
กามทั้งหลายไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน
มีทุกข์มาก มีพิษมาก
ดังก้อนเหล็กที่ร้อนจัด
เป็นต้นเค้าแห่งความคับแค้น มีทุกข์เป็นผล
ที่มา: สุเมธาเถรี เถรีคาถา พระไตรปิฎกเล่ม 26 ข้อ 474
ใครนึกภาษิตข้อไหนได้อีก เชิญเอามาเสริม
จดเพิ่มเติมลงไว้ในใจ
ช่วยกันศึกษาพระธรรมวินัย
คือรวมใจช่วยกันรักษาพระศาสนา
…………..
ดูก่อนภราดา!
สำหรับการเมือง : ท่านว่าสตางค์คืออสรพิษร้ายสุด
สำหรับบุรุษ : ท่านย่อมว่าสตรีคืออสรพิษ
แต่สำหรับบรรพชิต : ท่านว่าเป็นอสรพิษทั้งสตรีและสตางค์
#บาลีวันละคำ (2,929)
19-6-63