อนุเคราะห์ (บาลีวันละคำ 2,957)

อนุเคราะห์

ควรมีให้ทั้งคราวเคราะห์ใหญ่และเคราะห์น้อย

อ่านว่า อะ-นุ-เคฺราะ

“อนุเคราะห์” บาลีเป็น “อนุคฺคห” อ่านว่า อะ-นุก-คะ-หะ ประกอบด้วยคำว่า อนุ + คห

(๑) “อนุ” เป็นคำอุปสรรค แปลว่า น้อย, ภายหลัง, ตาม, เนืองๆ

แปลว่า “น้อย” เช่น “อนุเถระ” = พระเถระชั้นผู้น้อย “อนุภรรยา” = เมียน้อย

แปลว่า “ภายหลัง” เช่นคำว่า “อนุช” หรือ “อนุชา” = ผู้เกิดภายหลัง คือน้อง “อนุชน” = คนภายหลัง คือคนรุ่นหลัง, คนรุ่นต่อไป

แปลว่า “ตาม” เช่น “อนุบาล” = ตามเลี้ยงดู, ตามระวังรักษา

แปลว่า “เนืองๆ” เช่น “อนุสรณ์” = ระลึกถึงเนืองๆ คือเครื่องระลึก, ที่ระลึก

ในที่นี้ “อนุ” มีความหมายว่า ตาม

(๒) “คห” (คะ-หะ) รากศัพท์มาจาก คหฺ (ธาตุ = จับ, ยึด, ถือเอา) + อ ปัจจัย

: คหฺ + อ = คห แปลตามศัพท์ว่า “การจับ” “ผู้จับ” แปลทับศัพท์ว่า “เคราะห์”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปลและไขความคำว่า “คห” ไว้ว่า –

คห : “seizer”, seizing, grasping, a demon, any being or object having a hold upon man. – “ผู้จับ”, การจับ, การคว้า, เป็นคำใช้แทนสิ่งของหรือวัตถุที่คนต้องตกอยู่ใต้บังคับ.

บาลี “คห” สันสกฤตเป็น “คฺรห”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“คฺรห : (คำนาม) การถือเอา, การจับ, การรับ; สูรยคราสหรือจันทรคราส; ดาวพระเคราะห์; พระเคราะห์; นามของราหุหรืออุทัสบาต; อุตสาหะในการรบ; เพียร; การย์, เหตุ, อรรถ, ความคิด, ความตั้งใจ; อุปการะ; อนุกูล; taking, seizure, acceptance; an eclipse or seizure of the sun or moon b Rāhu; a planet; the place of a planet in the fixed zodiac; a movable point in the heavens; a name of Rāhu, or ascending node; effort in battle; perseverance; purpose, design, intention, favour, patronage.”

คห > คฺรห ใช้ในภาษาไทยว่า “เคราะห์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “เคราะห์” ไว้ 2 คำ บอกความหมายไว้ดังนี้ –

(1) เคราะห์ ๑ : (คำที่ใช้ในโหราศาสตร์) (คำนาม) เรียกดาวเฉพาะ ๙ ดวง เรียงตามลำดับมหาทักษา คือ อาทิตย์ จันทร์ อังคาร พุธ เสาร์ พฤหัสบดี ราหู ศุกร์ เกตุ ซึ่งถือกันว่ามีเทวดาประจำแต่ละดวง ว่า ดาวพระเคราะห์, เรียก ดาวพระเคราะห์ทั้ง ๙ ดวงอย่างรวม ๆ ว่า ดาวนพเคราะห์ ถือว่าเป็นดาวที่ยึดโชคของคน; สิ่งที่นำผลมาให้โดยไม่ได้คาดหมาย เช่น เคราะห์ดี เคราะห์ร้าย, มักนิยมใช้ในทางไม่ดี เช่น มีเคราะห์ ฟาดเคราะห์. (ป. คห; ส. คฺรหว่า ยึด).

(2) เคราะห์ ๒ : (คำที่ใช้ในดาราศาสตร์) (คำนาม) เรียกดาวที่ไม่มีแสงสว่างในตัวเอง ต้องได้รับแสงสว่างจากดวงอาทิตย์ และเป็นบริวารโคจรรอบดวงอาทิตย์ ว่า ดาวเคราะห์ มี ๘ ดวงเรียงลำดับจากใกล้ดวงอาทิตย์ออกไป คือ พุธ (Mercury) ศุกร์ (Venus) โลก (Earth) อังคาร (Mars) พฤหัสบดี (Jupiter) เสาร์ (Saturn) มฤตยู (Uranus) สมุทร (Neptune).

“คห” ในบาลี เมื่อมี “อนุ” นำหน้า เป็น “อนุคฺคห” มีความหมายจำกัดเฉพาะลงไป กล่าวคือ อนุ + คหฺ ซ้อน คฺ ระหว่างกลาง (อนุ + คฺ + คหฺ)

: อนุ + คฺ + คห = อนุคฺคห (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การตามจับยึดไว้” หมายถึง การอนุเคราะห์, ความรักใคร่, ความกรุณา, การช่วยเหลือ, การสงเคราะห์, คุณประโยชน์ (compassion, love for, kindness, assistance, help, favour, benefit)

บาลี “อนุคฺคห” สันสกฤตเป็น “อนุคฺรห”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายของ “อนุคฺรห” ไว้ดังนี้ –

“อนุคฺรห : (คำนาม) อนุเคราะห์, การสงเคราะห์; a favour, a kind deed.”

บาลี “อนุคฺคห” สันสกฤต “อนุคฺรห” ภาษาไทยใช้เป็น “อนุเคราะห์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อนุเคราะห์ : (คำกริยา) เอื้อเฟื้อ, ช่วยเหลือ. (ส. อนุคฺรห; ป. อนุคฺคห).”

โปรดสังเกตว่า ในบาลีสันสกฤต “อนุคฺคห” และ “อนุคฺรห” เป็นคำนาม แต่ในภาษาไทย “อนุเคราะห์” เป็นคำกริยา

โปรดทราบเป็นพิเศษ :

คำว่า “อนุคฺคห” ในบาลี ยังมีรากศัพท์มาอีกทางหนึ่งซึ่งคนส่วนมากไม่ได้นึกถึง นั่นคือ น (คำนิบาต = ไม่, ไม่ใช่) + อุคฺคห

“อุคฺคห” รากศัพท์มาจาก อุ (คำอุปสรรค = ขึ้น, นอก) + คห ซ้อน คฺ ระหว่างกลาง (อุ + คฺ + คหฺ)

: อุ + คฺ + คหฺ = อุคฺคห แปลตามศัพท์ว่า “จับขึ้น”

“อุคฺคห” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การยกขึ้น, การได้มา, การเล่าเรียน (taking up, acquiring, learning)

(2) การสังเกต, การสนใจ, การสำเหนียก (noticing, taking notice, perception)

น + อุคฺคห แปลง น เป็น อน ตามกฎการประสมของ น + กล่าวคือ :

(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ แปลง น เป็น อ–

(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ (อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ) แปลง น เป็น อน–

ในที่นี้ “อุคฺคห” ขึ้นต้นด้วยสระ คือ อุ– จึงต้องแปลง น เป็น อน

: น + อุคฺคห = อนุคฺคห แปลว่า ไม่ถือเอา, ไม่ยกขึ้นมา (not taking up)

“อนุคฺคห” ตามรากศัพท์นี้เป็นคนละคำกับ “อนุคฺคห” คำแรก ที่เราใช้เป็น “อนุเคราะห์” และมีความหมายตรงกันข้าม

“อนุคฺคห” คำแรก (อนุเคราะห์) = taking up

“อนุคฺคห” คำหลัง = not taking up

ความหมายของ “อนุคฺคห” คำหลัง เราไม่ได้เอามาใช้ในภาษาไทย

…………..

ดูก่อนภราดา!

เคราะห์หลุดโดยไม่ต้องสะเดาะ

: เพียงแค่มีน้ำใจอนุเคราะห์แก่เพื่อนร่วมโลก

: ทุกข์ภัยโศกโรคเคราะห์ร้ายก็หายทันที

#บาลีวันละคำ (2,957)

17-7-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย