สีมาวิโสธนี (บาลีวันละคำ 3,093)
สีมาวิโสธนี
คัมภีร์บาลีว่าด้วยการชำระสีมา
อ่านว่า สี-มา-วิ-โส-ทะ-นี
ประกอบด้วยคำว่า สีมา + วิโสธนี
(๑) “สีมา”
อ่านว่า สี-มา รากศัพท์มาจาก สี (ธาตุ = ผูก) + ม ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: สี + ม = สีม + อา = สีมา แปลตามศัพท์ว่า “ขอบเขตอันสงฆ์พร้อมเพรียงกันผูกไว้ด้วยการสวดกรรมวาจา” หมายถึง แดน, ขอบเขต, ตำบล (boundary, limit, parish)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สีมา : (คำนาม) เขต, แดน; เครื่องหมายบอกเขตโบสถ์ มักทําด้วยแผ่นหินหรือหลักหินเป็นต้น เรียกว่า ใบพัทธสีมา, ใบสีมา หรือ ใบเสมา ก็ว่า. (ป., ส.).”
(๒) “วิโสธนี”
อ่านว่า วิ-โส-ทะ-นี รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + สุธฺ (ธาตุ = สะอาด) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แผลง อุ ที่ สุ-(ธฺ) เป็น โอ (สุธ > โสธ) + อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: วิ + สุธฺ = วิสุธฺ + ยุ > อน = วิสุธน > วิโสธน + อี = วิโสธนี แปลตามศัพท์ว่า “อันยัง-ให้สะอาด” หมายถึง การทำให้สะอาด, การทำให้บริสุทธิ์, การกำจัดความผิดหลาด (cleansing, purifying, emending)
สีมา + วิโสธนี = สีมาวิโสธนี แปลความว่า “คัมภีร์ว่าด้วยคำอธิบายเรื่องสีมาที่บริสุทธิ์ถูกต้องตามพระวินัย”
ขยายความ :
“สีมาวิโสธนี” เป็นคัมภีร์ที่แต่งเป็นภาษาบาลี เนื้อหาจัดอยู่ในกลุ่มวินัยปิฎก ว่าด้วยลักษณะของ “สีมา” กล่าวคือเขตที่กำหนดขึ้นเพื่อเป็นที่ให้สงฆ์ประชุมกันทำสังฆกรรมมีการอุปสมบทเป็นต้น
ตามพระวินัย สีมาเป็นเขตแดนที่สำคัญอย่างยิ่ง มีกฎเกณฑ์และวิธีการหลายอย่างในการกำหนดเขตซึ่งจะต้องปฏิบัติให้ถูกต้อง ถ้าผิดพลาดคลาดเคลื่อนจะมีผลทำให้สังฆกรรมนั้นๆ ไม่บริสุทธิ์ เช่นถ้าเป็นที่ทำพิธีอุปสมบทก็ทำให้การอุปสมบทไม่ถูกต้อง ที่เรียกว่า “บวชไม่ขึ้น” คือแม้ครองจีวรก็ไม่ถือว่าเป็นภิกษุ ทั้งนี้เพราะ “สีมาวิบัติ” คือเขตแดนที่ทำพิธีไม่ถูกต้องตามพระวินัย ดังนี้เป็นต้น
คัมภีร์ “สีมาวิโสธนี” อธิบายเรื่องสีมาที่ถูกต้องและที่ไม่ถูกต้องตามนัยที่กล่าวนี้
หนังสือ “บาญชี คัมภีร์ภาษาบาลี แล ภาษาสันสกฤต อันมีฉบับในหอพระสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร เมื่อปีวอก พ.ศ.๒๔๖๓” พิมพ์ในงานเฉลิมพระชันษาซายิด สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สมเด็จพระมหาสมณะ เมื่อปีระกา พ.ศ.2464 โรงพิมพ์โสภณพิพรรธนากร มีข้อความแสดงรายชื่อคัมภีร์ในกลุ่มพระวินัย ตั้งแต่พระไตรปิฎกเป็นต้นไปจนถึงฎีกาโยชนามีทั้งหมด 52 คัมภีร์ คัมภีร์สีมาวิโสธนีปรากฏอยู่ในหมายเลข 46 บอกไว้ว่า –
…………..
สีมาวิโสธนี ว่าด้วยการชำระสีมา พระสาครพุทธิเถรแต่งที่เมืองอมรแว้นแคว้นสิริเขตร
…………..
สืบค้นรายละเอียดเพิ่มเติมได้ความว่า พระสาครพุทธิเถระผู้แต่งคัมภีร์นี้เป็นชาวพม่า คัมภีร์สีมาวิโสธนีนี้แต่งที่เมืองพม่า
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คนพาลมองเห็นกรอบกติกาเป็นเครื่องลิดรอนสิทธิ์
: บัณฑิตมองเห็นกรอบกติกาเป็นเครื่องฝึกหัดอบรมตน
——————
(ตามคำขอของอาจารย์วิโรจน์ คุ้มครอง ป.ธ.9 รุ่นหนุ่ม ผู้ประสงค์จะลองภูมิ ป.ธ.9 รุ่นแก่)
30-11-63