อรหนฺต (1) (บาลีวันละคำ 63)
อรหนฺต (1)
อ่านว่า อะ-ระ-หัน-ตะ
คำว่า “อรหนฺต” แปลตามรากศัพท์ได้หลายความหมาย คือ :
1 ผู้ไกลจากกิเลส (คือห่างไกลไม่อยู่ในกระแสกิเลสที่จะทำให้มัวหมองได้เลย) (อารกะ)
2 ผู้กำจัดข้าศึกคือกิเลสหมดสิ้นแล้ว (อริ + หต)
3 ผู้หักรื้อทำลายวงล้อแห่งสังสารจักรเสร็จแล้ว (อร + หต)
4 ผู้ควรแก่การบูชาพิเศษของเทพและมนุษย์ทั้งหลาย (อรห)
5 ผู้ไม่มีที่ลับในการทำบาป คือไม่มีความชั่วความเสียหายที่จะต้องปิดบัง (น + รห)
ในภาษาไทย ใช้ว่า “อรหันต์” อ่านว่า อะ-ระ-หัน
ระวัง อย่าอ่านผิดเป็น ออ-ระ-หัน (ชื่อสัตว์ในนิยาย มี 2 เท้า มีปีกคล้ายนก หัวคล้ายหัวคน)
พระอรหันต์มี 2 ประเภท คือ
1 พระอรหันต์ที่หมดกิเลส แต่มิได้ทรงคุณวิเศษอย่างอื่น
(เรียกว่า พระสุกขวิปัสสก)
2 พระอรหันต์ที่หมดกิเลส และทรงคุณวิเศษอย่างอื่นด้วย เช่น หูทิพย์ ตาทิพย์ (เรียกว่า พระสมถยานิก)
อย่าลืมพระอรหันต์พิเศษอีกประเภทหนึ่ง – บิดามารดา
“พระอรหันต์ในบ้าน”
บาลีวันละคำ (63)
7-7-55
อรหันต-, อรหันต์
[อะระหันตะ-, ออระหันตะ-, อะระหัน, ออระหัน] น. ชื่อพระอริยบุคคลชั้นสูงสุดใน ๔ ชั้น คือ พระโสดาบัน พระสกทาคามี พระอนาคามี และพระอรหันต์ เรียกว่า พระอรหันต์. (ศัพท์นี้ใช้ อรหา หรือ อรหัง ก็มี แต่ถ้าใช้เป็นคําวิเศษณ์หรืออยู่หน้าสมาสต้องใช้ อรหันต). (ป.; ส. อรฺหนฺต).
ศัพท์วิเคราะห์
“ผู้หักซึ่งวงล้อแห่งการเวียนตายเวียนเกิดได้แล้ว”
“ผู้ไม่มีการไป” (คือไม่ไปเกิดในภพภูมิใดๆ อีก)
“ผู้กำจัดข้าศึกคือกิเลสได้แล้ว”
“ผู้ไม่มีความชั่วที่จะต้องละอีกแล้ว”
“ผู้อันบุคคลพึงบูชา”
อรหันต์
ผู้สำเร็จธรรมวิเศษสูงสุดในพระพุทธศาสนา, พระอริยบุคคลชั้นสูงสุด ผู้ได้บรรลุอรหัตตผล,
พระอรหันต์ ๒ ประเภท คือ พระสุกขวิปัสสก กับพระสมถยานิก;
พระสุกขวิปัสสก คือพระผู้เจริญวิปัสสนาล้วน สำเร็จพระอรหัต มิได้ทรงคุณวิเศษอย่างอื่นอีก เช่นไม่ได้ฌานสมาบัติ ไม่ได้อภิญญา เป็นต้น
พระสมถยานิก คือ ผู้มีสมถะเป็นยาน หมายถึงผู้เจริญสมถกรรมฐาน จนได้ฌานก่อนแล้วจึงเจริญวิปัสสนาต่อ
พระอรหันต์ ๔ คือ
๑. พระสุกขวิปัสสก
๒. พระเตวิชชะ (ผู้ได้วิชชา ๓)
๓. พระฉฬภิญญะ (ผู้ได้อภิญญา ๖)
๔. พระปฏิสัมภิทัปปัตตะ (ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา ๔);
พระอรหันต์ ๕ คือ
๑. พระปัญญาวิมุต
๒. พระอุภโตภาควิมุต
๓. พระเตวิชชะ
๔. พระฉฬภิญญะ
๕. พระปฏิสัมภิทัปปัตตะ;
ดู อริยบุคคล
พระอรรถกถาจารย์แสดงความหมายของ อรหันต์ ไว้ ๕ นัย คือ
๑. เป็นผู้ไกล (อารกะ) จากกิเลส (คือห่างไกลไม่อยู่ในกระแสกิเลสที่จะทำให้มัวหมองได้เลย)
๒. กำจัดข้าศึก (อริ+หต) คือกิเลสหมดสิ้นแล้ว
๓. เป็นผู้หักคือรื้อทำลายกำ (อร+หต) แห่งสังสารจักรเสร็จแล้ว
๔. เป็นผู้ควร (อรห) แก่การบูชาพิเศษของเทพและมนุษย์ทั้งหลาย
๕. ไม่มีที่ลับ (น+รห) ในการทำบาป คือไม่มีความชั่วความเสียหายที่จะต้องปิดบัง;
ความหมายทั้ง ๕ นี้ ตามปกติใช้อธิบายคำว่า อรหันต์ ที่เป็นพุทธคุณข้อที่ ๑; ดู อรหํ