อนุทิน (บาลีวันละคำ 3,224)
อนุทิน
ถุงใส่อารมณ์ส่วนตัว
อ่านว่า อะ-นุ-ทิน
ประกอบด้วยคำว่า อนุ + ทิน
(๑) “อนุ” (อะ-นุ)
เป็นคำอุปสรรค มีความหมายว่า –
(1) ภายหลัง, ข้างหลัง (after, behind)
(2) ไปยัง, ตรงไปยังเป้าหมาย, ดำเนินต่อไป, ข้ามไปยัง, ข้างหน้า (for, towards an aim, on to, over to, forward)
นักเรียนบาลีท่องจำคำแปล “อนุ” ว่า น้อย, ภายหลัง, ตาม, เนืองๆ
แปลว่า “น้อย” เช่น “อนุเถระ” = พระเถระชั้นผู้น้อย “อนุภรรยา” = เมียน้อย
แปลว่า “ภายหลัง” เช่นคำว่า “อนุช” หรือ “อนุชา” = ผู้เกิดภายหลัง คือน้อง “อนุชน” = คนภายหลัง คือคนรุ่นหลัง, คนรุ่นต่อไป
แปลว่า “ตาม” เช่น “อนุบาล” = ตามเลี้ยงดู, ตามระวังรักษา
แปลว่า “เนืองๆ” เช่น “อนุสรณ์” = ระลึกถึงเนืองๆ คือเครื่องระลึก, ที่ระลึก
ในที่นี้ “อนุ” มีความหมายว่า “ตาม”
(๒) “ทิน”
บาลีอ่านว่า ทิ-นะ รากศัพท์มาจาก –
(1) ทา (ธาตุ = ให้) + อิน ปัจจัย, ลบ อา ที่ ทา (ทา > ท)
: ทา > ท + อิน = ทิน แปลตามศัพท์ว่า “ช่วงเวลาที่ให้ความพยายามและความยืนหยัด” ความหมายนี้หมายถึง “กลางวัน” อันเป็นช่วงเวลาที่คนทั้งหลายลุกขึ้นมาทำการงาน
(2) ทิวุ (ธาตุ = รื่นเริง, สนุกสนาน) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง วุ ที่ ทิวุ เป็น นฺ (ทิวุ > ทิน)
: ทิวุ > ทิน + อ = ทิน แปลตามศัพท์ว่า “ช่วงเวลาเป็นที่รื่นเริง” ความหมายนี้ก็หมายถึง “กลางวัน” อันเป็นช่วงเวลาที่มีแสงสว่าง พ้นจากเวลาที่มืดมิด ทำให้เกิดอาการกระปรี้กระเปร่า
(3) ที (ธาตุ = สิ้นไป) + อิน ปัจจัย, ลบ อี ที่ ที (ที > ท)
: ที > ท + อิน = ทิน แปลตามศัพท์ว่า “ช่วงเวลาเป็นเหตุสิ้นไปแห่งอายุ” ความหมายนี้หมายถึงทั้งกลางวันและกลางคืน คือที่เรียกรวมว่า “วัน” เมื่อวันล่วงไปๆ อายุ คือช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่ ก็หมดไป
สรุปว่า “ทิน” หมายถึง วัน, กลางวัน (day)
อนุ + ทิน = อนุทิน บาลีอ่านว่า อะ-นุ-ทิ-นะ แปลตามตัวว่า “ตามวัน”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อนุทิน : (คำนาม) สมุดบันทึกประจําวัน.”
“อนุทิน” หรือสมุดบันทึกประจําวัน หมายถึง สมุดที่เขียนตามวัน คือวันล่วงไปวันหนึ่งหรือหลายวันแล้ว จึงเขียนตามหลัง
= วันไปข้างหน้า เขียนตามไปข้างหลัง
นี่เป็นการแปลโดยเอาข้อเท็จจริงมาคำนึงถึงด้วย เพราะโดยธรรมดาแล้วการเขียนอนุทินเราไม่ได้เขียนล่วงหน้า เหตุการณ์ในวันนั้นผ่านไปแล้วเราจึงเขียนบันทึกตามหลัง “อนุ” ในคำว่า “อนุทิน” จึงต้องหมายถึง “ตามวัน” ไม่ใช่ “วันเล็กๆ น้อยๆ”
ขยายความ :
เป็นที่เข้าใจตรงกันว่า “อนุทิน” เป็นคำที่บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า diary
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล diary เป็นไทยว่า บันทึกประจำวัน, หมายเหตุประจำวัน, อนุทิน
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล diary เป็นบาลีดังนี้:
(1) devasika-potthaka เทวสิก–โปตฺถก (เท-วะ-สิ-กะ-โปด-ถะ-กะ) = สมุดบันทึกรายวัน
หมายเหตุ: “เทวสิก” = เป็นประจำวัน, ทุก ๆ วัน (daily, every day)
(2) patidina-lekhana ปฏิทิน–เลขน (ปะ-ติ-ทิ-นะ-เล-ขะ-นะ) = “เขียนเฉพาะวัน” > สมุดบันทึกประจำวัน
โปรดสังเกต: พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี ใช้คำว่า “ปฏิทิน” ไม่ใช่ “อนุทิน”
…………..
ดูเพิ่มเติม: “ปฏิทิน” บาลีวันละคำ (839) 4-9-57
…………..
แถม :
นักเรียนไทยรุ่นเก่ามักจะได้รับคำแนะนำจากครูให้เขียนอนุทินทุกวันให้เป็นนิสัย การเขียนอนุทินเป็นวิธีฝึกให้รู้จักสรุปเหตุการณ์ การเรียบเรียงเรื่องราว การถ่ายทอดความรู้สึกนึกคิดหรือความคิดเห็น และฝึกการใช้ภาษาเขียนที่ดีที่ถูกต้อง เป็นการฝึกทักษะในการฟัง พูด อ่าน เขียน ครบสูตรในกระบวนการสื่อสาร
“อนุทิน” อุปมาเหมือนถุงสำหรับใส่อารมณ์ส่วนตัวของแต่ละคน ชอบใครชังใครก็ระบายใส่ไว้ในถุง ไม่ไปกระทบกระเทือนหรือรบกวนใคร
เข้าใจว่า ครูคงจะไม่ได้แนะนำนักเรียนไทยรุ่นใหม่ให้มีใจรักในการเขียนอนุทินกันอีกแล้ว นอกจากภาษาไทยจะเรียวลงอย่างน่าใจหายแล้ว คนสมัยนี้ชอบใครชังใครก็ระบายอารมณ์ออกมากระจายเกลื่อนกลาดไปตามถนนหนทาง ทำให้บรรยากาศการสื่อสารในสังคมตลบอบอวลไปด้วยแสง สี เสียง กลิ่น รส สารพัดชนิด
ถ้าไม่ตั้งสติให้มั่นคง ผู้เสพสารก็อาจจะเกิดอาการคลื่นเหียนวิงเวียนกันได้โดยทั่วหน้า
…………..
ดูก่อนภราดา!
: บันทึกเรื่องที่อยากจำไว้ในใจได้ทุกเรื่อง
: แต่อย่าถ่ายทอดออกมาทุกเรื่อง
#บาลีวันละคำ (3,224)
10-4-64
