อัพยากตธรรม (บาลีวันละคำ 3,229)

15 เมษายน 2021 Admin ชมรมธรรมธารา

อัพยากตธรรม

ไม่ดีไม่ชั่วในตัวมันเอง

อ่านว่า อับ-พะ-ยา-กะ-ตะ-ทำ

แยกศัพท์เป็น อัพยากต + ธรรม

(๑) “อัพยากต”

เขียนแบบบาลีเป็น “อพฺยากต” อีกรูปหนึ่งเป็น “อวฺยากต” รากศัพท์เดิมมาจาก น + วิ + อา + กต

(ก) วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง, กลับความ) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ต ปัจจัย, แผลง อิ ที่ วิ เป็น ย (วิ > วฺย), ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (กรฺ > ก)

: วิ > วฺย + อา + กรฺ = วฺยากรฺ + ต = วฺยากรต > วฺยากต แปลตามศัพท์ว่า “ทำให้กระจ่างแจ้งทั่วถึง”

“วฺยากต” เป็นศัพท์กิริยากิตก์และใช้เป็นคุณศัพท์ได้ด้วย มีความหมายดังนี้ –

(1) ตอบ, อธิบาย, ประกาศ, ตัดสิน (answered, explained, declared, decided)

(2) ทำนาย (predicted)

(3) ตกลง, ตกลงใจ (settled, determined)

(ข) น (นิบาตบอกความปฏิเสธ = ไม่, ไม่ใช่) + วฺยากต แปลง น เป็น อ ตามกฎไวยากรณ์บาลี :

(1) ถ้าพยางค์แรกของคำที่ “น” ไปประสมด้วย ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ท่านให้แปลง “น” เป็น “อ” (อะ)

(2) ถ้าพยางค์แรกของคำที่ “น” ไปประสมด้วย ขึ้นต้นด้วยสระ คือ อะ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ท่านให้แปลง “น” เป็น “อน” (อะ-นะ)

ในที่นี้ “วฺยากต” ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ดังนั้นจึงต้องแปลง “น” เป็น “อ”

: น + วฺยากต = นวฺยากต > อวฺยากต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ไม่ได้ทำให้กระจ่างแจ้งทั่วถึง”

“อวฺยากต” แปลง วฺ เป็น พฺ ได้อีกรูปหนึ่งเป็น “อพฺยากต” (อับ-เพีย-กะ-ตะ)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อพฺยากต” ว่า unexplained, undecided, not declared, indeterminate (มิได้อธิบาย, มิได้ตัดสินใจ, มิได้ประกาศ, ไม่กำหนดหมาย)

“อพฺยากต” เขียนแบบไทยเป็น “อัพยากต” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บไว้เป็นรูปคำสันสกฤตว่า “อัพยากฤต” (อับ-พะ-ยา-กฺริด) บอกไว้ว่า –

“อัพยากฤต : (คำนาม) กลาง ๆ ระหว่างกุศลกับอกุศล คือไม่จัดเป็นกุศลหรืออกุศล ในความว่า ธรรมที่เป็นอัพยากฤต. (ส.; ป. อพฺยากต).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต อธิบายไว้ว่า –

“อัพยากฤต : “ซึ่งท่านไม่พยากรณ์”, มิได้บอกว่าเป็นกุศลหรืออกุศล (ไม่จัดเป็นกุศลหรืออกุศล) คือ เป็นกลางๆ ไม่ดีไม่ชั่ว ไม่ใช่กุศลไม่ใช่อกุศล ได้แก่ วิบาก กิริยา รูป และนิพพาน.”

ในที่นี้คงเขียนตามรูปบาลีเป็น “อัพยากต”

(๒) “ธรรม”

บาลีเป็น “ธมฺม” (ทำ-มะ) รากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + รมฺม (ปัจจัย) ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (ธรฺ > ธ) และ ร ต้นปัจจัย (รมฺม > มฺม)

: ธรฺ > ธ + รมฺม > มฺม : ธ + มฺม = ธมฺม (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “กรรมที่ทรงไว้ซึ่งความดีทุกอย่าง” (หมายถึงบุญ)

(2) “สภาวะที่ทรงผู้ดำรงตนไว้มิให้ตกไปในอบายและวัฏทุกข์” (หมายถึงคุณธรรมทั่วไปตลอดจนถึงโลกุตรธรรม)

(3) “สภาวะที่ทรงไว้ซึ่งสัตว์ผู้บรรลุมรรคเป็นต้นมิให้ตกไปในอบาย” (หมายถึงโลกุตรธรรม คือมรรคผล)

(4) “สภาวะที่ทรงลักษณะของตนไว้ หรืออันปัจจัยทั้งหลายทรงไว้” (หมายถึงสภาพหรือสัจธรรมทั่วไป)

(5) “สภาวะอันพระอริยะมีโสดาบันเป็นต้นทรงไว้ ปุถุชนทรงไว้ไม่ได้” (หมายถึงโลกุตรธรรม คือมรรคผล)

คำแปลตามศัพท์ที่เป็นกลางๆ “ธมฺม” คือ “สภาพที่ทรงไว้”

“ธมฺม” สันสกฤตเป็น “ธรฺม” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ธรรม”

อพฺยากต + ธมฺม = อพฺยากตธมฺม (อับ-เพีย-กะ-ตะ-ทำ-มะ) แปลว่า “สภาพที่ไม่ได้ทำให้กระจ่างแจ้งทั่วถึง” ทับศัพท์แบบไทยว่า “อัพยากตธรรม” ความหมายหลักอยู่ที่คำว่า “อัพยากต” ดังที่แสดงไว้ข้างต้น

ขยายความ :

เวลาไปฟังสวดพระอภิธรรม ถ้าใครยังพอระลึกได้ก็ย่อมจะได้ยินพระท่านสวดบทแรกว่า กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา

กุสลา ธมฺมา = ธรรมที่เป็นกุศล คือเป็นฝ่ายดี

อกุสลา ธมฺมา = ธรรมที่เป็นอกุศล คือเป็นฝ่ายชั่ว

อพฺยากตา ธมฺมา = ธรรมที่เป็นกลางๆ ไม่ดีไม่ชั่ว

“อพฺยากตา ธมฺมา” คำนี้แหละที่ผู้เขียนบาลีวันละคำเอามาเรียกเป็น “อัพยากตธรรม” หมายถึง สิ่งที่เป็นกลางๆ ไม่ดีไม่ชั่วในตัวมันเอง

เช่นระบบสื่อสารที่เรารู้จักกันว่า “เฟซบุ๊ก” มันไม่ดีไม่ชั่วในตัวมันเอง แล้วแต่ว่าคนที่มาเกี่ยวข้องกับเฟซบุ๊กจะใช้เพื่อการอันใด

ใช้เฟซบุ๊กทำดีก็ได้

ใช้เฟซบุ๊กทำชั่วก็ได้

ดังนี้ ย่อมกล่าวได้ว่า เฟซบุ๊กเป็นอัพยากตธรรม

…………..

ดูก่อนภราดา!