นาค (บาลีวันละคำ 76)
นาค
บาลีอ่านว่า นา-คะ
ใช้ในภาษาไทย อ่านว่า นาก
คำว่า “นาค” มีความหมายหลายอย่าง ดังนี้ –
1. งูใหญ่มีหงอน ที่เรามักเรียกกันว่า “พญานาค” ภาษาบาลีว่า นาคราชา (นา-คะ-รา-ชา) เป็นความหมายที่เราคุ้นกันมากที่สุด
2. “สัตว์ที่มองเห็นเป็นเหมือนภูเขา” = ช้าง หมายถึงช้างที่ฝึกหัดเป็นอย่างดีแล้ว เช่นช้างศึก
3. “ต้นไม้ที่ไปไหนไม่ได้” = ไม้กากะทิง (ใบและผลคล้ายสารภี แต่ใบขึ้นสันมากและผลกลมกว่า เปลือกเมล็ดแข็ง ใช้ทําลูกฉลากหรือกระบวยของเล่น, สารภีทะเล หรือ กระทึง ก็เรียก)
4. “ผู้ไม่มีผู้ที่เลิศกว่า” = ผู้เลิศ, พระอรหันต์
5. “ผู้ไม่ทำบาปกรรม, ผู้ไม่มีบาป” = ผู้มุ่งจะบวช
การเรียกคนที่ไปอยู่วัดเตรียมตัวจะบวชหรือกําลังจะบวชว่า “นาค” มีมูลเหตุมาจากในเวลาทำพิธีบวช จะต้องระบุชื่อผู้บวชเป็นภาษาบาลี (ที่เรียกว่า “ฉายา” – ดูคำนี้) ในยุคแรกๆ มักสมมุติชื่อผู้บวชว่า “นาโค” ทุกคน (ปัจจุบันตั้งฉายาต่างกันออกไปเหมือนตั้งชื่อ)
คำว่า “นาโค = นาค” จึงเรียกกันติดปาก ใครจะบวชก็เรียกกันว่า “นาค” มาจนทุกวันนี้
บาลีวันละคำ (76)
21-7-55
นาค ๑, นาค-
[นาก, นากคะ-] น. งูใหญ่มีหงอน เป็นสัตว์ในนิยาย. (ป., ส.).
นาค ๒, นาคา ๑
[นาก] น. ชื่อชนเผ่าหนึ่งอยู่ในบริเวณเทือกเขานาค ทางตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศอินเดีย และทางตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศพม่า มีหลายสาขา เช่น อาโอนาค กูกินาค.
นาค ๓, นาค-
[นาก, นากคะ-] (แบบ) น. ช้าง. (ป.).
นาค ๔
[นาก] (แบบ) น. ไม้กากะทิง. (ป.).
นาค ๕
[นาก] (แบบ) น. ผู้ประเสริฐ, ผู้ไม่ทําบาป; เรียกคนที่ไปอยู่วัดเตรียมตัวจะบวชหรือกําลังจะบวช. (ป., ส.).
(ศัพท์วิเคราะห์)
นโค ปพฺพโต โส วิย ทิสฺสตีติ นาโค สัตว์ที่มองเห็นเป็นเหมือนภูเขา (นค + ณ) = ช้าง
น คจฺฉตีติ นาโค ต้นไม้ที่ไปไหนไม่ได้ (น + คมุ ธาตุ + กฺวิ) = ไม้กากะทิง
นตฺถิ อคฺโค อสฺมาติ นาโค ผู้ไม่มีผู้ที่เลิศกว่า (น + อคฺค) = ผู้เลิศ, พระอรหันต์
น อาคุง ปาปกมฺมํ กโรตีติ นาโค ผู้ไม่ทำบาปกรรม (น + อาคุ + อ) = ผู้มุ่งจะบวช
นตฺถิ ตสฺส อฆนฺติ นาโค ผู้ไม่มีบาป (น + อฆ แปลง ฆ เป็น ค ลบสระหน้า ทีฆะสระหลัง) = ผู้มุ่งจะบวช