สมฺภเวสี (บาลีวันละคำ 104)

สมฺภเวสี

อ่านว่า สำ-พะ-เว-สี

ภาษาไทยใช้ว่า “สัมภเวสี” อ่านออกเสียงเหมือนบาลี

“สมฺภเวสี” ประกอบด้วยศัพท์ว่า สมฺภว (สำ-พะ-วะ, = การเกิด) + เอสี (ผู้แสวงหา) = สมฺภเวสี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้แสวงหาการเกิด” หรือ “ผู้แสวงหาที่เกิด”

สัมภเวสี ในคติของศาสนาพราหมณ์หมายถึงคนที่ตายแล้ววิญญาณกำลังแสวงหาที่เกิด แต่ยังไม่ได้เกิดในกำเนิดใดกำเนิดหนึ่ง

สัมภเวสี ในคติของพระพุทธศาสนามักกล่าวถึงคู่กับ “ภูต” (อ่านแบบบาลีว่า พู-ตะ, อ่านแบบไทยว่า พูด) และแยกความหมายดังนี้ –

1- “ภูต” หมายถึงพระอรหันต์ เพราะไม่แสวงหาภพเป็นที่เกิดอีก (= ตายแล้วไม่เกิดอีก) อีกนัยหนึ่งหมายถึงสัตว์ที่เกิดเต็มตัวแล้ว เช่น คนคลอดจากครรภ์แล้ว ไก่ออกจากไข่แล้ว เป็นต้น

2- “สัมภเวสี” หมายถึงผู้ยังแสวงหาที่เกิด ซึ่งได้แก่ปุถุชนและพระอริยบุคคลต่ำกว่าพระอรหันต์ลงมา เพราะยังแสวงหาภพเป็นที่เกิดอีก (= ตายแล้วยังต้องเกิดอีก) หรือสัตว์ในครรภ์และในไข่ที่ยังอยู่ระหว่างจะเกิด

สัจธรรมมีอยู่ว่า “ผู้ยังมีกิเลส จุติจิตเกิดขึ้นแล้วดับไป เป็นปัจจัยให้ปฏิสนธิจิตเกิดทันทีไม่มีช่องว่าง” หมายความว่า “ตายแล้วเกิดทันที”

ดังนั้น ที่มีผู้เชื่อว่า “บางคนตายแล้วยังไม่ได้ไปผุดไปเกิด ยังเป็นสัมภเวสีอยู่ที่นั่นที่นี่” จึงเป็นความเชื่อที่คลาดเคลื่อน ความจริงคือเขาไปเกิดแล้ว คือเกิดอยู่ในภพภูมิที่เขากำลังเป็นอยู่นั้นนั่นเอง

บาลีวันละคำ (104)

20-8-55

สัมภเวสี

ผู้แสวงสมภพ

ภูตะ

1. สัตว์ผู้เกิดแล้ว หรือเกิดเสร็จไปแล้ว, นัยหนึ่ง หมายถึงพระอรหันต์ เพราะไม่แสวงหาภพเป็นที่เกิดอีก อีกนัยหนึ่งหมายถึงสัตว์ที่เกิดเต็มตัวแล้ว เช่น คนคลอดจากครรภ์แล้ว ไก่ออกจากไข่แล้ว เป็นต้น ต่างกับ สัมภเวสี คือสัตว์ผู้ยังแสวงหาที่เกิด ซึ่งได้แก่ปุถุชนและพระเสขะผู้ยังแสวงหาภพที่เกิดอีก หรือสัตว์ในครรภ์และในไข่ที่ยังอยู่ระหว่างจะเกิด

2. ผี, อมนุษย์

3. ภูตรูป คือ ธาตุ ๔ มักเรียก มหาภูต

สัมภเวสี

  [สำพะ-] น. ผู้แสวงหาที่เกิด ในคติของศาสนาพราหมณ์หมายถึงคนที่ตายแล้ววิญญาณกำลังแสวงหาที่เกิด แต่ยังไม่ได้เกิดในกำเนิดใดกำเนิดหนึ่ง, ผู้ต้องเกิด, สัตว์โลก. (ป.; ส. สมฺภเวษินฺ).

สมภพ

  [-พบ] น. การเกิด, ใช้เป็นราชาศัพท์ว่า พระราชสมภพ และ พระบรมราชสมภพ. (ป., ส. สมฺภว).

สัมภวะ

  [สำพะ-] น. สมภพ. (ป., ส.).

สมฺภว

เหตุ, ปัจจัย, ความเกิด

สมฺภวติ อเนน ผลนฺติ สมฺภโว ปัจจัยเป็นเหตุเกิดแห่งผล

สํ + ภู ธาตุ ในความหมายว่ามี เป็น, อ ปัจจัย

น้ำสมภพ, น้ำอสุจิ

สมฺภวติ อเนนาติ สมฺภโว น้ำเป็นเหตุเกิด

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย