ธูป (บาลีวันละคำ 125)
ธูป
อ่านว่า ทู-ปะ
ภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “ธูป” อ่านว่า ทูบ
คำว่า “ธูป” นี้ บางท่านอาจเข้าใจว่า “ไม่ใช่ภาษาบาลี”
แต่ความจริงคือ “ธูป” เป็นภาษาบาลีแท้ๆ ตั้งวิเคราะห์ (หมายถึงกระบวนการปรุงศัพท์ขึ้นให้เป็นคำ) ว่า –
ธูเปตีติ ธูโป = สิ่งใดส่องแสง สิ่งนั้นเรียกว่า ธูป
“ธูป” เป็นเครื่องสักการะในชุดที่เรียกว่า “ดอกไม้ธูปเทียน” ในคัมภีร์บาลีพบศัพท์ที่มาเป็นชุดว่า “ทีปธูปปุปฺผ” เท่ากับคำไทย แต่เรียงลำดับต่างกัน คือ ทีป = เทียน, ธูป = ธูป, ปุปฺผ = ดอกไม้ = เทียนธูปดอกไม้
หลายปีมานี้ มีผู้ (อุตริ) พูดว่า “ขอเชิญท่านประธานจุดเทียนธูป” โดยอ้างว่า เวลาจุด จุดเทียนก่อน
ตามธรรมชาติของการเปล่งเสียง อู-เอีย ออกเสียงได้ถนัดปากกว่า เอีย-อู เช่นเราพูดว่า “ลูกเมีย” ไม่ใช่ “เมียลูก” “นัวเนีย” ไม่ใช่ “เนียนัว” (มีตัวอย่างอีกมากมาย)
ดังนั้นเราจึงพูดว่า “จุดธูปเทียน” ไม่ใช่ “จุดเทียนธูป”
คำ (ที่ถูกต้อง) ว่า “ขอเชิญท่านประธานจุดธูปเทียน” เป็นการบอกให้รู้ว่าประธานจะต้องไปทำอะไร แต่ในขั้นตอนการปฏิบัติ จะต้องทำอะไรก่อน ทำอะไรทีหลัง เป็นรายละเอียดที่ผู้ปฏิบัติต้องศึกษาเรียนรู้ ไม่ใช่เอามาพูดไว้ในคำเชิญให้ผิดหลักภาษา
พึงตระหนัก :
ภาษาไทยไม่จำเป็นต้องเรียงลำดับตามภาษาบาลีเสมอไป
ภาษาบาลีพูดว่า “มาตาปิตา” (แม่พ่อ) แต่ภาษาไทยพูดว่า “พ่อแม่”
ภาษาบาลีพูดว่า “ทีปธูปปุปฺผ” (เทียนธูปดอกไม้) แต่ภาษาไทยพูดว่า “ดอกไม้ธูปเทียน”
บาลีวันละคำ (125)
10-9-55
ธูเปตีติ ธูโป สิ่งที่สว่าง
ธูป ธาตุ ในความหมายว่า สว่าง, รุ่งเรือง อ ปัจจัย
(ศัพท์วิเคราะห์)
ธูป ในคัมภีร์
– เอกาทสนหุเตเนว ปริวารา มหา อหุ
ทีปคนฺธธูปมาลาทีนิ ภควนฺตมภิปูชยิ ฯ
– คนฺธมาลาทีปธูปหตฺถา
– ทีปธูปปุปฺผาทีหิ สชฺเชตฺวา