ฏีกา (บาลีวันละคำ 131)
ฏีกา
อ่านว่า ตี-กา (ฎ ปฎัก)
ภาษาไทยใช้ว่า ฏีกา (ฎ ชฎา)
“ฏีกา” มีรากศัพท์มาจาก “ฏิก” (ติ-กะ) ธาตุ แปลว่า “รู้” หรือ “บรรลุ” ลง อ ปัจจัย และ อา อิตถีลิงค์ = ฏิก + อ + อา = ฏิกา
ยืดเสียง ฏิ เป็น ฏี (ภาษาไวยากรณ์ว่า “พฤทธิ์ อิ เป็น อี”) = ฏีกา แปลตามศัพท์ว่า “ถ้อยคำเป็นเครื่องรู้ข้อความ”
ความหมายเดิมในภาษาบาลี “ฏีกา – ฎีกา” หมายถึงคัมภีร์ที่พระอาจารย์ทั้งหลายในภายหลัง แต่งแก้หรืออธิบายเพิ่มเติมอรรถกถา
ลำดับชั้นคัมภีร์ในพระพุทธศาสนา คือ –
1 พระบาลีพระไตรปิฎก เป็นหลักฐานชั้นแรกสุด เรียกว่า “พระไตรปิฎก” หรือ “พระบาลี”
2 คำอธิบายพระไตรปิฎก เรียกว่า “อรรถกถา”
3 คำอธิบายอรรถกถา เรียกว่า “ฎีกา”
4 คำอธิบายฎีกา เรียกว่า “อนุฎีกา”
5 ถ้ามีความคิดเห็นใดๆ ต่อจากอนุฎีกาอีก ก็เรียกว่า “อาจริยมติ” (อา-จะ-ริ-ยะ-มะ-ติ) แปลว่า “ความเห็นของอาจารย์” (ถึงขั้นนี้ก็คือสุดแต่ว่าอาจารย์สำนักไหนจะสอนว่าอย่างไร)
ในภาษาไทย เอาคำว่า “ฎีกา” มาใช้ในความหมายอื่นๆ ด้วย คือ
1 หนังสือที่เขียนนิมนต์พระสงฆ์
2 ใบแจ้งการขอเบิกเงินจากคลัง
3 ใบบอกบุญเรี่ยไร
4 คําร้องทุกข์ที่ราษฎรทูลเกล้าฯ ถวายต่อพระมหากษัตริย์
5 ชื่อศาลยุติธรรมสูงสุดของประเทศไทย ซึ่งเรียกว่า ศาลฎีกา
6 การคัดค้านคําพิพากษาหรือคําสั่งศาลอุทธรณ์ที่คู่ความยื่นต่อศาลชั้นต้น เพื่อเสนอให้ศาลฎีกาพิจารณาพิพากษาหรือวินิจฉัยชี้ขาด
ในทางคดีโลก ศาลฎีกาถือว่าสูงสุดเด็ดขาด
แต่ในทางคดีธรรม พระไตรปิฎกถือว่าสูงสุดเด็ดขาด
(คำสอนของอาจารย์ ก็ยังต้องสอบทานกับพระไตรปิฎก)
บาลีวันละคำ (131)
16-9-55
ฏีกา (ศัพท์วิเคราะห์)
ฏิกียติ ชานิยติ อตฺโถ เอตายาติ ฏีกา ถ้อยคำเป็นเครื่องรู้ข้อความ
ฏิก ธาตุ ในความหมายว่ารู้, บรรลุ อ ปัจจัย อา อิตฺ. พฤทธิ์ อิ เป็น อี
ฏีกา อิต.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)
ฎีกา, หนังสือที่แก้หรืออธิบายอรรถกถา.
ฏีกาจริย ป.
พระฎีกาจารย์, อาจารย์ผู้แต่งหนังสืออธิบายอรรถกถา.
ฎีกา (ประมวลศัพท์)
1. ปกรณ์ที่พระอาจารย์ทั้งหลายในภายหลัง แต่งแก้หรืออธิบายเพิ่มเติมอรรถกถา 2. หนังสือนิมนต์พระสงฆ์ 3. ใบบอกบุญเรี่ยไร
ฎีกา
น. คําอธิบายขยายความ เช่น ฎีกาพาหุง; ชื่อคัมภีร์หนังสือที่แก้หรืออธิบายคัมภีร์อรรถกถา; หนังสือที่เขียนนิมนต์พระสงฆ์; ใบแจ้งการขอเบิกเงินจากคลัง; ใบบอกบุญเรี่ยไร; (กฎ) คําร้องทุกข์ที่ราษฎรทูลเกล้าฯ ถวายต่อพระมหากษัตริย์; ชื่อศาลยุติธรรมสูงสุดของประเทศไทย ซึ่งเรียกว่าศาลฎีกา; การคัดค้านคําพิพากษาหรือคําสั่งศาลอุทธรณ์ที่คู่ความยื่นต่อศาลชั้นต้น เพื่อเสนอให้ศาลฎีกาพิจารณาพิพากษาหรือวินิจฉัยชี้ขาด; (โบ) ใบเรียกเก็บเงิน.(ปาก) ก. ยื่นคําร้องขอหรือคําคัดค้านต่อศาลฎีกา เช่น คดีนี้จะฎีกาหรือไม่. (ป. ฏีกา).