ฉพฺพณฺณรํสิ (บาลีวันละคำ 136)
ฉพฺพณฺณรํสิ
อ่านว่า ฉับ-พัน-นะ-รัง-สิ
ภาษาไทยใช้ว่า “ฉัพพรรณรังสี” (ฉับ-พัน-นะ-รัง-สี)
ประกอบด้วย ฉ + วณฺณ + รํสิ = ฉพฺพณฺณรํสิ
ฉ = 6 (จำนวนหก)
วณฺณ = ผิว, สี, เพศ, ชนิด, พวก, เหล่า, หนังสือ, คุณความดี, ความยกย่องสรรเสริญ, วรรณะ (ชั้นชนในสังคมฮินดู แบ่งเป็น 4 วรรณะ คือ พราหมณ์ กษัตริย์ แพศย์ ศูทร)
ในที่นี้ วณฺณ หมายถึง “สี”
ฉ + วณฺณ แปลง ว เป็น พ และซ้อน พ = ฉพฺพณฺณ เขียนแบบไทย “ฉัพพรรณ”
รํสิ = รัศมี, รังสี, แสง, แสงสว่าง
“ฉพฺพณฺณรํสิ – ฉัพพรรณรังสี” แปลตามศัพท์ว่า “แสงที่มีหกสี”
“ฉัพพรรณรังสี” หมายถึงรัศมี 6 สี ซึ่งเปล่งออกจากพระวรกายของพระพุทธเจ้า คือ
1 นีละ เขียวเหมือนดอกอัญชัน
2 ปีตะ เหลืองเหมือนหรดาลทอง
3 โลหิตะ แดงเหมือนตะวันอ่อน
4 โอทาตะ ขาวเหมือนแผ่นเงิน
5 มัญเชฐ สีหงสบาท เหมือนดอกเซ่งหรือหงอนไก่
6 ประภัสสร เลื่อมพรายเหมือนแก้วผลึก
บางประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนา ใช้เครื่องหมาย “ฉัพพรรณรังสี” เป็นสัญลักษณ์แทนพระพุทธศาสนา เหมือนที่ไทยเราใช้ตราพระธรรมจักร
ระวัง : ฉัพพรรณรังสี อย่าพูดเป็น “ฉับพลันรังสี” หรือ “รังสีฉับพลัน” ความหมายจะไปคนละโลก
บาลีวันละคำ (136)
21-9-55
วณฺณ ป.
ผิว, สี, ชนิด, วรรณะ (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
วรรณะ
ผิว, สี, เพศ, ชนิด, พวก, เหล่า, หนังสือ, คุณความดี, ความยกย่องสรรเสริญ; ชนชั้นที่จัดแบ่งออกไปตามหลักศาสนาพราหมณ์เรียกว่า วรรณะ ๔ คือ กษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ ศูทร (ประมวลศัพท์)
รํสิ
สันสกฤตเป็น รศฺมิ รูป รํสิ เป็นรูปบาลีที่ถูกต้อง มีกำเนิดมาจาก รศฺมิ โดยเปลี่ยนถ้อยคำภายใน เหมือน อมฺหิ แทน อสฺมิ ตมฺหา แทน ตสฺมา ฯลฯ รูป รสฺมิ เป็นรูปที่ใช้ตามสันสกฤต และใช้ในโอกาสต่อมา (บาลี-อังกฤษ)
รํสิ อิต.
รัศมี, รังสี, แสงสว่าง. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
รังสิ, รังสี
น. แสง, แสงสว่าง. (ป. รํสิ; ส. รศฺมี).
นีลปีตโลหิโตทาตมญฺเชฏฺฐฺปภสฺสรานฺ วเสน ฉพฺพณฺณา พุทฺธรสิโย
ขุทฺทกนิกายฏฺฐฺกถา อุทานวณฺณนา (ปรมตฺถทีปนี) – หน้าที่ 420
เล่มที่ ๑๙ มหาวคฺควณฺณนา หน้า ๔๒๐
ฉัพพรรณรังสี
รัศมี ๖ ประการ ซึ่งเปล่งออกจากพระวรกายของพระพุทธเจ้า คือ
๑. นีละ เขียวเหมือนดอกอัญชัน
๒. ปีตะ เหลืองเหมือนหรดาลทอง
๓. โลหิตะ แดงเหมือนตะวันอ่อน
๔. โอทาตะ ขาวเหมือนแผ่นเงิน
๕. มัญเชฐ สีหงสบาท เหมือนดอกเซ่งหรือหงอนไก่
๖. ประภัสสร เลื่อมพรายเหมือนแก้วผลึก (ประมวลศัพท์)
ฉัพพรรณรังสี
[ฉับพันนะ-] (แบบ) น. รัศมี ๖ ประการ คือ ๑. นีล เขียวเหมือนดอกอัญชัน ๒. ปีต เหลืองเหมือนหรดาลทอง ๓. โลหิต แดงเหมือนตะวันอ่อน ๔. โอทาต ขาวเหมือนแผ่นเงิน ๕. มัญเชฐ สีหงสบาทเหมือนดอกเซ่งหรือหงอนไก่ ๖. ประภัสสร เลื่อมพรายเหมือนแก้วผลึก. (ปฐมสมโพธิ). (ป. ฉพฺพณฺณรํสี).
วรรณ-, วรรณะ
[วันนะ-] น. สี เช่น เบญจวรรณ แปลว่า ๕ สี, มักใช้เข้าคู่กับคำ สีสัน เป็น สีสันวรรณะ; ผิว เช่น ขอให้เจริญด้วยอายุ วรรณะ สุขะ พละ, มักใช้เข้าคู่กับคำ ผิวพรรณ เป็น ผิวพรรณวรรณะ; ชั้นชน, ในสังคมฮินดูแบ่งคนออกเป็น ๔ วรรณะ คือ พราหมณ์ กษัตริย์ แพศย์ ศูทร; หนังสือ เช่น วรรณกรรม วรรณคดี. (ส. วรฺณ; ป. วณฺณ).