อาณาจกฺก (บาลีวันละคำ 139)

อาณาจกฺก

อ่านว่า อา-นา-จัก-กะ

ภาษาไทยใช้ว่า “อาณาจักร” อ่านว่า อา-นา-จัก

ประกอบด้วยคำว่า อาณา + จกฺก = อาณาจกฺก

“อาณา” แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องส่งไป” หมายถึง คำสั่ง, คำบังคับ, อำนาจ, การสั่ง, คำสอน

“จกฺก” แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องทำให้เคลื่อนไปได้” หรือ “สิ่งที่เบียดเบียนแผ่นดิน” หมายถึง ล้อ, วงล้อ

และอีกความหมายหนึ่งแปลว่า “วัตถุเป็นเครื่องเบียดเบียน” หมายถึง กงจักร วงจักร ใช้เป็นอาวุธสำหรับขว้าง

“จกฺก” = ล้อ หรือวงล้อ เป็นพัฒนาการของมนุษย์ ทำให้ไปได้เร็วและไปได้ไกล จึงมีความหมายว่า ล้อไปถึงไหน ถิ่นหรือเขตแดนของเจ้าของล้อก็ไปถึงนั่น

ส่วน จกฺก = อาวุธ ก็มีนัยทำนองเดียวกัน คืออาวุธที่เหนือกว่าไปถึงไหน เขตแดนของเจ้าของอาวุธก็ไปถึงนั่น

“อาณาจกฺก – อาณาจักร” จึงกลายความหมายเป็น “เขตแดนที่อยู่ในอํานาจปกครอง”

คำว่า “อาณาจักร” ดูคล้ายกับเป็นศัพท์บัญญัติในภาษาไทย แต่คำ “อาณาจกฺก” พบในคัมภีร์ชั้นอรรถกถา ใช้คู่กับ “ธมฺมจกฺก” = ล้อแห่งธรรม หรือเขตแดนที่ธรรมแผ่ไปถึง และแยกความหมายว่า อำนาจหน้าที่ของทางบ้านเมืองเรียกว่า “อาณาจกฺก – อาณาจักร” ธุระหน้าที่ของทางพระศาสนาเรียกว่า “ธมฺมจกฺก – ธรรมจักร”

มี “อาณาจักร” แต่ไม่มี “ธรรมจักร” ก็รุ่มรวย แต่รุ่มร้อน

มี “ธรรมจักร” แต่ไม่มี “อาณาจักร” ก็ร่มเย็น แต่ยากไร้

ทั้งสองจักรจึงต้องอิงอาศัยกัน

บาลีวันละคำ (139)

24-9-55

อาณา

อำนาจปกครอง (ประมวลศัพท์)

อาณา

คำสั่ง, คำบังคับ, อำนาจ (บาลี-อังกฤษ)

จกฺก ๑ = ล้อ. วงล้อ (รถงฺค) (ศัพท์วิเคราะห์)

จํ คมนํ กโรตีติ จกฺกํ สิ่งเป็นเครื่องทำให้เคลื่อนไปได้

จ บทหน้า กรฺ ธาตุ ในความหมายว่าทำ กฺวิ ปัจจัย, ลบ รฺ ที่สุดธาตุและ กฺวิ, ซ้อน ก

จกฺเกติ พฺยถติ หึสติ ภูมินฺติ จกฺกํ สิ่งที่เบียดเบียน คือบดแผ่นดิน

จกฺก ธาตุ ในความหมายว่าเบียดเบียน อ ปัจจัย

จกฺก ๒ = กองทัพ, กองพล (วาหินี ธชินี เสนา จมู พล อนีก)

กรียเต วิคฺคโห อเนนาติ จกฺกํ ผู้เป็นเหตุให้ทำการยึดครองได้

กรฺ ธาตุ ในความหมายว่าทำ อ ปัจจัย, เทวภาวะ ก แล้วแปลงเป็น จ, แปลง ก ต้นธาตุเป็น กฺก ลบที่สุดธาตุ

จกฺก ๓ = กงจักร, วงจักร

จกฺเกติ พฺยถติ หึสติ เอเตนาติ จกฺกํ วัตถุเป็นเครื่องเบียดเบียน

จกฺก ธาตุ ในความหมายว่าเบียดเบียน อ ปัจจัย

จกฺก (บาลี-อังกฤษ)

(นปุง.) (เวท. จกฺร การสร้างรูปคำซ้ำจาก *quel หมุนรอบ to turn round (เทียบ บา. กณฺฐ > Lat. collus = สิ่งที่หมุน (ตลอดเวลา), คือ ล้อ, หรือ ภาวนาม, รูปทรงหรือเส้นรอบวงของล้อ, กล่าวคือ วงกลม =that which is (continuously) turning, i. e. wheel, or abstr, the shape or periphery of it, i. e. circle.)

1 ความหมายอย่างหยาบๆ

๑ ล้อ (รถ) a wheel (of a carriage)

๒ แผ่นหินแบนกลมใช้เป็นอาวุธสำหรับขว้างไป a discus used as a missile weapon (เทียบ ขุร มีดโกน ในฐานใช้เป็นเครื่องมือสำหรับทรมาน cp. khura˚ a razor as an instr. of torture)

๓ แผ่นกลม, วงกลม a disc, a circle

๔ ขบวนทหาร an array of troops

2 ความหมายประยุกต์

๑ (ล้อในฐานเป็นส่วนประกอบของรถ, หรือล้อ ๒ ข้าง หรือ ๔ ข้าง a wheel as component part of a carriage, or one of a duad or tetrad=) หมู่, กลุ่ม, ชุด, ส่วน; การสืบลำดับ; ถิ่น, เขตแดน, รอบ collection, set, part; succession; sphere, region, cycle

๒ (เหมือนล้อ ๔ ล้อ ซึ่งเป็นกำลังเคลื่อนของรถ like the four wheels constituting the moving power of a carriage=) ยานพาหนะ, เครื่องมือ, หนทางและวิถีทาง; คุณสมบัติ, คุณภาพ, สถานะ, สภาพ, โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เงื่อนไขที่ดี (เป็นเครื่องมือที่เหมาะสมได้) a vehicle, instrument, means & ways; attribute, quality; state, condition, esp. good condition (fit instrumentality)

อาณา = อาณา, อำนาจ, การสั่ง, คำสั่ง, คำสอน (ศัพท์วิเคราะห์)

อาณติ เปสติ เอตายาติ อาณา เครื่องส่งไป

อาณ ธาตุ ในความหมายว่าส่งไป อ ปัจจัย, อา อิตฺ.

อาณาจักร (ประมวลศัพท์)

เขตแดนที่อยู่ในอำนาจปกครองของรัฐบาลหนึ่ง, อำนาจปกครองทางบ้านเมือง ใช้คู่กับพุทธจักร ซึ่งหมายความว่าขอบเขตการปกครองในพุทธศาสนา

อาชฺญา (สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน)

คำสั่ง, บัญชา; an order, a command.

อาณา

  น. อํานาจปกครอง เช่น อาณาบริเวณ. (ป.; ส. อาชฺญา).

อาณาเกษตร, อาณาเขต

  น. เขตแดนในอํานาจปกครอง.

อาณาจักร

  น. เขตแดนที่อยู่ในอํานาจปกครองของประเทศหนึ่ง ๆ; อํานาจปกครองทางบ้านเมือง, คู่กับ ศาสนจักร ซึ่งหมายความว่า อํานาจปกครองทางศาสนา.

อาณานิคม

  น. เมืองขึ้น, ประเทศที่อยู่ใต้อํานาจอธิปไตยของประเทศอื่น.

อาณาประชาราษฎร์

  น. พลเมืองที่อยู่ในอํานาจปกครอง.

อาณาประโยชน์

  น. ผลประโยชน์ส่วนตัวจากการที่ตนมีอํานาจปกครอง.

อาชญา

  [อาดยา, อาดชะยา] น. อํานาจ; โทษ (มักใช้สําหรับพระเจ้าแผ่นดินหรือเจ้านาย) เช่น พระราชอาชญา. (ส.; ป. อาณา); (กฎ; โบ; เลิก) คดีที่เกี่ยวกับโทษหลวง เรียกว่า คดีอาชญา หรือ ความอาชญา, คู่กับ ความแพ่ง ซึ่งไม่เกี่ยวด้วยโทษหลวง เช่นความมรดก; ศาลที่ชําระความเกี่ยวกับโทษหลวง เรียกว่า ศาลอาชญา คู่กับ ศาลแพ่ง ซึ่งชําระความแพ่ง; คํา อาชญา นี้ปัจจุบันนิยมใช้คํา อาญา เป็นพื้น.

จกฺก (บาลี-อังกฤษ)

1 ล้อ, แผ่นหินแบนกลมใช้เป็นอาวุธสำหรับขว้างไป, แผ่นกลม, วงกลม, ขบวนทหาร

2 หมู่, กลุ่ม, ชุด, ส่วน, การสืบลำดับ, ถิ่น, เขตแดน, รอบ, ยานพาหนะ, เครื่องมือ, หนทางและวิถีทาง, คุณสมบัติ, คุณภาพ, สถานะ, สภาพ

จักร, จักร-

  [จัก, จักกฺระ-] น. อาวุธในนิยาย รูปเป็นวงกลมและมีแฉก ๆ โดยรอบ เช่น พระนารายณ์ทรงจักร, สิ่งที่มีลักษณะเป็นวงกลมอย่างล้อรถ เช่น จักรที่ใช้ขว้างในการกีฬา, สิ่งที่มีรูปเป็นวงกลมมีฟันเฟืองหมุนด้วยพลังงานต่าง ๆ เช่น จักรนาฬิกา, เรียกเครื่องกลบางชนิด เช่น เครื่องจักร รถจักร, เรียกเครื่องเย็บผ้าที่ใช้เดินด้วยพลังงานหรือใช้เท้าถีบหรือใช้มือหมุนว่า จักร หรือ จักรเย็บผ้า; บรรจบรอบแห่งปีหรือแห่งฤดู เช่น พฤหัสบดีจักร. (ส.; ป. จกฺก).

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย