วชิรุณหิศ (บาลีวันละคำ 160)

วชิรุณหิศ

อ่านว่า วะ-ชิ-รุน-นะ-หิด

คำนี้ในภาษาบาลีแยกศัพท์เป็น วชิร (วะ-ชิ-ระ) + อุณฺหีส (อุน-นะ-ฮี-สะ ออกเสียง นะ แผ่วๆ คล้าย อุน-หนีด-สะ)

วชิร + อุณฺหีส = วชิรุณฺหีส (-หีส เขียนตามหลักนิยมไทยเป็น –หิศ) = วชิรุณหิศ

“วชิร” ในภาษาไทยใช้เป็น วชิร เหมือนบาลี และแปลงรูปเป็นอีกหลายอย่าง คือ วัชร (ตามสันสกฤต), พชร, พัชร, เพชร, วิเชียร, พิเชียร

คำเหล่านี้เราแปลกันว่า “เพชร” อันที่จริงไม่ใช่แปล แต่ควรเรียกว่าทับศัพท์ เพราะต้องถามต่อไปอีกว่า แล้ว “เพชร” แปลว่าอะไร ?

“วชิร” (เพชร) ตามรากศัพท์แปลว่า “สิ่งที่ไปได้เรื่อย” (คือไม่มีอะไรขัดขวางการไปได้) หรือ “สิ่งที่ไปอย่างไม่มีอะไรขัดขวาง” โดยความมุ่งหมายแล้วคำนี้หมายถึง อสนีบาต หรือสายฟ้า ซึ่งถือว่าเป็น “อาวุธพระอินทร์” (เราทับศัพท์ว่า “เพชร” จนไม่ได้นึกถึงความหมายจริงๆ)

ส่วน “อุณฺหีส” แปลว่า ผ้าโพกศีรษะ, กรอบหน้า, รัดเกล้า, มงกุฎ (โปรดเทียบกับภาษาอังกฤษ ซึ่งแปลคำนี้ว่า a turban, a diadem, a crown)

ดังนั้น “วชิรุณหิศ” จึงเหมาะที่จะแปล (ทับศัพท์) ว่า “มงกุฎเพชร” ให้ความรู้สึกสูงส่ง และคนไทยเข้าใจซาบซึ้งดีกว่าแปลความหมายออกเป็นคำไทย

บาลีวันละคำ (160)

15-10-55

วชิร = สายฟ้า, วชิราวุธ (ศัพท์วิเคราะห์)

– วชเตว น ปฏิหญฺญเต ยสฺส คมนํ เกนจีติ วชิรํ สิ่งที่ไปได้เรื่อย คือไม่มีอะไรขัดขวางการไปได้

วช ธาตุ ในความหมายว่าไป, เป็นไป อิร ปัจจัย

– อปฺปฏิหตํ หุตฺวา วชตีติ วชิรํ สิ่งที่ไปอย่างไม่มีอะไรขัดขวาง

อุณฺหีส = อุณหิส, กรอบหน้า, ผ้าโพกศีรษะ, บันได

อุปคนฺตฺวา นหติ พนฺธตีติ อุณฺหีส สิ่งที่เข้าไปพันไว้

อุ บทหน้า นหฺ ธาตุ ในความหมายว่าผูก, พัน อีส ปัจจัย แปลง น เป็น ณ

วชิร (บาลี-อังกฤษ)

(เทียบ เวท. วชิร สายฟ้าของพระอินทร์  cp. Vedic vajira, Indra’s thunderbolt; Idg. *ṷeĝ=Sk. vaj, cp. Lat. vegeo to thrive, vigeo>vigour; Av. vaƶra; Oicel. vakr=Ags. wacor=Ger. wacker; also E. wake etc. See also vājeti)

อสนีบาต, ตามปกติเกี่ยวถึง อาวุธของท้าวสักกะ (พระอินทร์) a thunderbolt; usually with ref. to Sakka’s (=Indra’s) weapon

วชิร-ปูริตา วิย ครุกา กุจฺฉิ “ประหนึ่งว่าเต็มไปด้วยสายฟ้าของท้าวสักกะ” vajira-pūritā viya garukā kucchi “as if filled with Sakka’s thunderbolt.”

Dutoit ถือเอาในความหมาย วชิร๒ และแปลเป็น เพชร Dutoit takes it in meaning vajira2 and trsls “with diamonds”

อุณฺหีส

ผ้าโพกศีรษะ a turban

อุษฺณีษ (สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน)

ศิโรเวษฏน์, ผ้าโพก, มุกุฏ, รัดเกล้า a turban, a diadem, a crown

วชิร-, วชิระ

  [วะชิระ-] น. สายฟ้า; เพชร; อาวุธพระอินทร์. (ป.; ส. วชฺร).

เพชร, เพชร-

  [เพ็ด, เพ็ดชะ-] น. ชื่อแก้วที่แข็งที่สุดและมีนํ้าแวววาวมากกว่าพลอยอื่น ๆ ใช้ทําเครื่องประดับหรือใช้ประโยชน์ในทางอุตสาหกรรม; โดยปริยายหมายความว่า แข็งที่สุด เช่น เหล็กเพชร ใจเพชร. (ส. วชฺร; ป. วชิร).

ศิโรเวฐน์

  น. ผ้าโพก. (ส. ศิโรเวษฺฏ, ศิโรเวษฺฏน; ป. สิโรเวน).

อุณหิส

  [อุนนะหิด] น. กรอบหน้า, มงกุฎ. (ป. อุณฺหีส; ส. อุษฺณีษ).

อุษณีษ์

  น. มงกุฎ; กรอบหน้า. (ส.; ป. อุณฺหีส).

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย