อนิจฺจา วต สงฺขารา (บาลีวันละคำ 171)
อนิจฺจา วต สงฺขารา
อ่านว่า อะ-นิด-จา วะ-ตะ สัง-ขา-รา
เป็นคำบาลีที่คุ้นหูคนไทยมากอีกคำหนึ่ง เป็นข้อความบาทหนึ่งหรือวรรคหนึ่งในคาถา (= คำประพันธ์) 4 วรรค หรือ 1 บท จะได้ยินเวลาไปร่วมพิธีบำเพ็ญกุศลอุทิศให้ผู้ตาย เช่น สวดพระอภิธรรม ตอนพระทำพิธีบังสุกุล
คาถาบทนี้มีข้อความเต็มๆ ว่า
อนิจฺจา วต สงฺขารา
อุปฺปาทวยธมฺมิโน
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ
เตสํ วูปสโม สุโข.
(สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ
มีการเกิดขึ้นและดับไปเป็นธรรมดา
เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป
การเข้าไประงับดับสังขารเหล่านั้นเสียได้ เป็นความสุข)
อนิจฺจา วต สงฺขารา
ประกอบด้วยคำ 3 คำ คือ –
1- “อนิจฺจา” แปลว่า ไม่เที่ยง ไม่แน่นอน ไม่คงที่ ไม่ถาวร ไม่ยั่งยืน ไม่คงทน
2- “วต” นักบาลีไทยแปลว่า “หนอ” ฝรั่งแปลว่า surely, certainly, indeed, alas ! (part of exclamation) ไทยแปลจากฝรั่งว่า แน่ละ, แน่นอน, จริงๆ, โธ่ !
3- “สงฺขารา” แปลว่า สิ่งที่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง, สิ่งที่เกิดจากเหตุปัจจัย, ร่างกายและจิตใจ
คำแปลที่นิยมพูดกันคือ “สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ” (รู้คำแปลแต่ละคำแล้ว สามารถนำมาปรับแต่งได้ตามความเหมาะสม)
คำนี้มักมีผู้เขียนคลาดเคลื่อน เช่น
– อนิจจัง วัฏสังขารา
– อนิจจา วัฏสังสารา
โปรดสังเกต :
– “อนิจจา” ไม่ใช่ “อนิจจัง”
– “วต” ไม่ใช่ “วัฏ” (และต้องแยกเป็นคนละคำ)
– “สังขารา” ไม่ใช่ “สังสารา”
คำที่ถูกต้อง : อนิจฺจา วต สงฺขารา
: คุ้นหูอย่างเดียวอาจเข้าใจผิด
: คุ้นตาอีกสักนิดช่วยให้มั่นใจ
บาลีวันละคำ (171)
26-10-55
นิจฺจ (บาลี-อังกฤษ)
(คุณ.) (เวท. นิตฺย การสร้างรูปคุณ. จาก นิ, หมายถึง “ลงไปข้างล่าง” ต่อไป, เรื่อยไปไม่รู้จักจบ ตามมติ ว่า แต่เดิมหมายถึง “ภายใน, ไม่หรูหราโอ่อ่า”) [Vedic nitya, adj. — formation fr. ni, meaning “downward”=onward, on and on; according to Grassmann (Wtb. z. Rig Veda) originally “inwardly, homely”]
เป็นนิตย์, ต่อเนื่องกันไป, ถาวร constant, continuous, permanent
คำที่เป็นไวพจน์ นิจฺจ ธุว สสฺสต อวิปริณามธมฺม
(นปุง.,ก.วิ.) นิจฺจํ ชั่วนิรันดร, เสมอ, เป็นนิตย์, เสมอๆ (เป็นไวพจน์กับ สทา) perpetually, constantly, always (syn. sadā)
อนิจฺจ (คุณ; อนิจฺจํ นปุง.,นาม.) ไม่ถาวร, ไม่คงที่, ความไม่ถาวร unstable, impermanent, inconstant; (นปุง.) ความไม่ยั่งยืน, ความไม่คงทน, ความไม่ถาวร evanescence, inconstancy, impermanence
อนิจฺจ ค. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
(ธรรมหรือขันธ์ ๕) ไม่เที่ยง, ไม่ยั่งยืน
วต (บาลี-อังกฤษ)
แน่ละ, แน่นอน, จริงๆ, โธ่ !
part of exclamation : surely, certainly, indeed, alas !
วฏฺฏ ค. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
กลม, เป็นวงกลม.
วฏฺฏ นป.
วงกลม, การหมุนเวียน.
สังขาร (ประมวลศัพท์)
1. สิ่งที่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง, สิ่งที่เกิดจากเหตุปัจจัย เป็นรูปธรรมก็ตาม นามธรรมก็ตาม ได้แก่ขันธ์ ๕ ทั้งหมด, ตรงกับคำว่า สังขตะ หรือ สังขตธรรม ได้ในคำว่า “สังขารทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง” ดังนี้เป็นต้น
2. สภาพที่ปรุงแต่งใจให้ดีหรือชั่ว, ธรรมมีเจตนาเป็นประธานที่ปรุงแต่งความคิด การพูด การกระทำ มีทั้งที่ดีเป็นกุศล ที่ชั่วเป็นอกุศล ที่กลางๆ เป็นอัพยากฤต ได้แก่เจตสิก ๕๐ อย่าง (คือ เจตสิกทั้งปวงเว้นเวทนาและสัญญา) เป็นนามธรรมอย่างเดียว, ตรงกับสังขารขันธ์ ในขันธ์ ๕ ได้ในคำว่า “รูปไม่เที่ยง เวทนาไม่เที่ยง สัญญาไม่เที่ยง สังขารไม่เที่ยง วิญญาณไม่เที่ยง” ดังนี้เป็นต้น;
อธิบายอีกปริยายหนึ่ง สังขารตามความหมายนี้ยกเอาเจตนาขึ้นเป็นตัวนำหน้า ได้แก่สัญเจตนา คือเจตนาที่แต่งกรรมหรือปรุงแต่งการกระทำ มี ๓ อย่างคือ
๑. กายสังขาร สภาพที่ปรุงแต่งการกระทำทางกาย คือ กายสัญเจตนา
๒. วจีสังขาร สภาพที่ปรุงแต่งการกระทำทางวาจา คือ วจีสัญเจตนา
๓. จิตตสังขาร หรือ มโนสังขาร สภาพที่ปรุงแต่งการกระทำทางใจ คือ มโนสัญเจตนา
3. สภาพที่ปรุงแต่งชีวิตมี ๓ คือ ๑. กายสังขาร สภาพที่ปรุงแต่งกาย ได้แก่ อัสสาสะ ปัสสาสะ คือลมหายใจเข้า ลมหายใจออก ๒. วจีสังขาร สภาพที่ปรุงแต่งวาจา ได้แก่วิตกและวิจาร ๓. จิตตสังขาร สภาพที่ปรุงแต่งใจ ได้แก่สัญญาและเวทนา
สงฺขาร ป. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
การปรับปรุง, การตกแต่ง; ร่างกายและจิตใจ.
สํสาร ป. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
การท่องเที่ยว, การเวียนว่ายตายเกิด.
สํสาร (บาลี-อังกฤษ)
1. วัฏสงสาร, (ตามตัว) การเดินทาง transmigration, lit. faring on
2 .การเคลื่อนไป, การหมุนเวียน moving on, circulation
สังสารวัฏ (ประมวลศัพท์)
ภพที่เวียนเกิดเวียนตาย, การเวียนว่ายตายเกิดอยู่ในโลก; สังสารวัฏฏ์ หรือ สงสารวัฏ ก็เขียน
วฏฺฏํ สํสาโร วิวฏฺฏํ นิพฺพานํ (เนตติปกรณ์ อ้างในบาลี-อังกฤษ)
สังสารวัฏ
[-สาระ-] น. การเวียนว่ายตายเกิด, สงสารวัฏ หรือ วัฏสงสาร ก็ว่า. (ป. สํสารวฏฺฏ).
อนิจจัง วัฏสังขารา
(Ohm Pavaphon อนิจจัง วัฏสังขารา อยู่ไปอยู่มามันก็เลยดับสูญไปทั้งป้ายทั้งตึกให้ได้ปลง – ๒๕ ตุลาคม ๒๕๕๕)
อนิจฺจา วต สงฺขารา
เป็นคำของใครในพระไตรปิฎก ?
๑. ในมหาปรินิพพานสูตร ที.มหา. ๑๐/๑๔๗ เป็นคำของท้าวสักกะ
๒. ในมหาสุทัสสนสูตร ที.มหา. ๑๐/๑๘๖ เป็นพระพุทธพจน์
๓. ในนันทสูตร สํ.สคาถ. ๑๕/๒๕ เป็นพระพุทธพจน์
๔. ในสูตรที่ ๑๐ วรรคที่ ๒ อนมตัคคสังยุต สํ.นิทาน. ๑๖/๔๖๑ เป็นพระพุทธพจน์
๕ .ในเถรคาถา ๒๖/๓๐๐ เป็นคำของพระมหาโมคคัลลานเถระ
๖. ในมหาสุทัสสนชาดก เอกนิบาต ๒๗/๙๕ เป็นพระพุทธพจน์
๗. ในอปทาน ภาค ๑ ๓๑/๒๑ เป็นคำของพระโสปากเถระ
๘ .ในอปทาน ภาค ๑ ๓๑/๓๔๑ เป็นคำของพระธัมมสวนิยเถระ
๙. ในอปทาน ภาค ๒ ๓๒/๑๗ เป็นคำของพระเอกธัมมสวนิยเถระ
สรุปว่า อนิจฺจา วต สงฺขารา เป็นพระพุทธพจน์ และมีผู้นำไปกล่าวในโอกาสต่างๆ
—————
สำนวนที่เขียนไว้เดิม
อนิจฺจา วต สงฺขารา
อ่านว่า อะ-นิด-จา วะ-ตะ สัง-ขา-รา
เป็นคำบาลีที่คุ้นหูคนไทยมากอีกคำหนึ่ง (เวลาไปร่วมพิธีบำเพ็ญกุศลอุทิศให้ผู้ตาย เช่น สวดพระอภิธรรม) เป็นข้อความวรรคหนึ่งในคำประพันธ์ 4 วรรค ประกอบด้วยคำ 3 คำ คือ –
1- “อนิจฺจา” แปลว่า ไม่เที่ยง ไม่แน่นอน ไม่คงที่ ไม่ถาวร ไม่ยั่งยืน ไม่คงทน
2- “วต” นักบาลีไทยแปลว่า “หนอ” ฝรั่งแปลว่า surely, certainly, indeed, alas ! (part of exclamation) ไทยแปลจากฝรั่งว่า แน่ละ, แน่นอน, จริงๆ, โธ่ !
3- “สงฺขารา” แปลว่า สิ่งที่ถูกปัจจัยปรุงแต่ง, สิ่งที่เกิดจากเหตุปัจจัย, ร่างกายและจิตใจ
คำแปลที่นิยมพูดกันคือ “สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ” (รู้คำแปลแต่ละคำแล้ว สามารถนำมาปรับแต่งได้ตามความเหมาะสม)
คำนี้มักมีผู้เขียนคลาดเคลื่อน เช่น
– อนิจจัง วัฏสังขารา
– อนิจจา วัฏสังสารา
โปรดสังเกต :
– “อนิจจา” ไม่ใช่ “อนิจจัง”
– “วต” ไม่ใช่ “วัฏ” (และต้องแยกเป็นคนละคำ)
– “สังขารา” ไม่ใช่ “สังสารา”
: คุ้นหูอย่างเดียวอาจเข้าใจผิด คุ้นตาอีกสักนิดช่วยให้มั่นใจ
บาลีวันละคำ (171)
26-10-55