มัธยัสถ์ (บาลีวันละคำ 174)
มัธยัสถ์
อ่านว่า มัด-ทะ-ยัด
“มัธยัสถ์” เป็นรูปคำสันสกฤต ตรงกับบาลีว่า “มชฺฌฏฺฐ” (มัด-ชัด-ถะ)
ประกอบด้วยคำว่า มชฺฌ (= ท่ามกลาง, ปานกลาง, พอดีๆ) + ฐา (= ตั้งอยู่, ยืนอยู่, ดำรงอยู่)
“ฐา” เป็นธาตุ (รากศัพท์) มีความหมายว่า ตั้ง, ยืน, ดำรงอยู่. เมื่อมีคำอื่นมาประสมอยู่ข้างหน้า เปลี่ยนรูปตามกฎไวยากรณ์เป็น “-ฏฺฐ”
มชฺฌ + ฐา จึง = มชฺฌฏฺฐ (รูปบาลีที่นิยมใช้บ่อยกว่า คือ “มชฺฌตฺต”) แปลว่า “ตั้งอยู่ในท่ามกลาง” = ไม่มากไม่น้อย “มีอารมณ์เป็นกลาง” = ไม่ชอบไม่ชัง
“มชฺฌ” ในบาลี เป็น “มธฺย” ในสันสกฤต
“ฏฐ” ในบาลี เป็น “สฺถ” ในสันสกฤต (เทียบ คห [= บ้าน, เรือน] + ฐา = คหฏฺฐ แปลว่า “ผู้ดำรงอยู่ในเรือน” = ผู้ครองเรือน เขียนตามรูปสันสกฤตเป็น “คฺฤหสฺถ” เขียนแบบไทยเป็น “คฤหัสถ์”)
ดังนั้น “มชฺฌฏฺฐ” เขียนตามรูปสันสกฤตจึงเป็น “มธฺยสฺถ” เขียนแบบไทยเป็น “มัธยัสถ์” ในภาษาไทยมีความหมายว่า ใช้จ่ายอย่างประหยัด
“มัธยัสถ์” = ประหยัด เสียงใกล้กับ “มัจฉริยะ” = ตระหนี่
การปฏิบัติก็ใกล้กันจนชวนให้เข้าใจผิดได้ง่ายที่สุด
– มัจฉริยะ (จำเป็นก็ไม่ยอมจ่าย) เข้าใจไปว่า “ประหยัด”
– มัธยัสถ์ (จ่ายเท่าที่จำเป็น) ถูกมองว่า “ตระหนี่”
แยกให้ดี ระวัง – จะหลงทาง
บาลีวันละคำ (174)
29-10-55
มธฺยสฺถ (สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน)
ค. “มัธยัสถ์” อันตั้งอยู่กลาง, กลาง centrical, middle
น. คนกลาง an umpire, a mediator
มัธยัสถ์
[มัดทะยัด] ก. ใช้จ่ายอย่างประหยัด. (ส. มธฺยสฺถ ว่า ปานกลาง, ตั้งอยู่ในท่ามกลาง).