อจินไตย (บาลีวันละคำ 173)
อจินไตย
อ่านว่า อะ-จิน-ไต (เขียนและอ่านแบบไทย)
คำนี้เขียนตามรูปศัพท์เดิมว่า “อจินฺเตยฺย” อ่านว่า อะ-จิน-เต็ย-ยะ
ประกอบด้วยคำว่า น (= “ไม่” แปลงเป็น อ) + จินฺต (= คิด) + ณฺย (ปัจจัย แปลว่า “ควร” แปลงกับ ต เป็น เตยฺย)
“อจินฺเตยฺย – อจินไตย” แปลว่า “เรื่องที่ไม่ควรคิด” หมายความว่าเรื่องที่จะคิดหาคำตอบด้วยหลักเหตุผลธรรมดาไม่ได้
สิ่งที่เป็น “อจินไตย” มี 4 อย่าง คือ –
1. “พุทธวิสัย” เช่น ทำไมพระพุทธเจ้าจึงทรงทราบสรรพสิ่ง หรือทรงปฏิบัติการบางอย่างได้เหนือมนุษย์
2 .“ฌานวิสัย” คือความสามารถของผู้สำเร็จฌานสมาบัติ เช่น ทำไมคนที่สำเร็จฌานจึงเหาะเหินเดินอากาศได้ แสดงอิทธิฤทธิ์แปลกประหลาดมหัศจรรย์ได้
3. “กรรมวิบาก” คือการให้ผลแห่งกรรม เช่น ทำไมกรรมจึงตามสนองคนที่ทำชั่วทำดีได้แปลกประหลาดคาดไม่ถึง เช่นเครื่องบินตก คนตายหมด แต่รอดมาได้คนเดียว
4. “โลกจินดา” คือความคิดเรื่องโลก เช่น โลกนี้เกิดมีขึ้นมาได้อย่างไร ดวงอาทิตย์ดวงจันทร์มีมาได้อย่างไร สัตว์ชนิดนั้นพืชพันธุ์ชนิดนี้เกิดขึ้นมาได้อย่างไร
ทั้ง 4 เรื่องนี้ คิดไปก็หาคำตอบที่จุใจตัวเองไม่ได้ นอกจากจะเป็นผู้รู้แจ้งเห็นจริงเสียก่อนจึงจะหมดสงสัย
อจินไตย : ไม่ใช่ห้ามสงสัย หรือห้ามคิด แต่คิดไปก็เสียเวลา
ดีไม่ดีจะเป็นบ้าไปเสียเปล่าๆ – ท่านว่าไว้อย่างนั้น
(หมายเหตุ : เคยตอบคำถามของ Pakorn Pukahuta แล้วเมื่อ 7-9-55 นำมาเขียนใหม่ เนื่องจากมีผู้ถามอีก และยังไม่ได้เขียนถึงคำนี้โดยตรง)
บาลีวันละคำ (173)
28-10-55
บาลี
สุตฺต องฺ. (๒):จตุกฺกนิปาตา – หน้าที่ 104
[๗๗] จตฺตารีมานิ ภิกฺขเว อจินฺเตยฺยานิ น จินฺเตตพฺพานิ ยานิ
จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส กตมานิ จตฺตาริ
พุทฺธานํ ภิกฺขเว พุทฺธวิสโย อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ย จินฺเตนฺโต
อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส ฌายิสฺส ภิกฺขเว ฌานวิสโย
อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส
ภาคี อสฺส กมฺมวิปาโก ภิกฺขเว อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ ยํ
จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺส โลกจินฺตา ภิกฺขเว
อจินฺเตยฺยา น จินฺเตตพฺพา ยํ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส
ภาคี อสฺส อิมานิ โข ภิกฺขเว จตฺตาริ อจินฺเตยฺยานิ น จินฺเตตพฺพานิ
ยานิ จินฺเตนฺโต อุมฺมาทสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสาติ ฯ
อังคุตรนิกาย จตุกนิบาต พระไตรปิฎก เล่ม ๒๑ ข้อ ๗๗
๗. อจินติตสูตร
ว่าด้วยอจินไตย ๔
[๗๗] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อจินไตย ๔ อย่างนี้ไม่ควรคิด ผู้ที่คิดก็จะพึงมีส่วนแห่งความเป็นบ้า ได้รับความลำบากเปล่า
อจินไตย ๔ คืออะไรบ้าง คือ –
๑. พุทธวิสัยแห่งพระพุทธทั้งหลาย เป็นอจินไตย ไม่ควรคิด ผู้ที่คิดก็จะพึงมีส่วนแห่งความเป็นบ้า ได้รับความลำบากเปล่า
๒. ฌานวิสัยแห่งผู้ได้ฌาน เป็นอจินไตย ไม่ควรคิด ผู้ที่คิด ก็จะพึงมีส่วนแห่งความเป็นบ้า ได้รับความลำปากเปล่า
๓. วิบากแห่งกรรม เป็นอจินไตย ไม่ควรคิด ผู้ที่คิดก็จะพึงมีส่วนแห่งความเป็นบ้า ได้รับความลำบากเปล่า
๔. โลกจินดา (ความคิดในเรื่องของโลก) เป็นอจินไตย ไม่ควรคิด ผู้ที่คิดก็จะพึงมีส่วนแห่งความเป็นบ้า ได้รับความลำบากเปล่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้แลอจินไตย ๔ ไม่ควรคิด ผู้ที่คิดก็จะพึงมีส่วนแห่งความเป็นบ้า ได้รับความลำบากเปล่า.
จบอจินติตสูตรที่ ๗
อรรถกถา
อจินฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา
สตฺตเม ฯ อจินฺเตยฺยานีติ จินฺเตตุ อยุตฺตานิ ฯ น
จินฺเตตพฺพานีติ อจินฺเตยฺยตฺตาเยว น จินฺเตตพฺพานิ ฯ ยานิ
จินฺเตนฺโตติ ยานิ การณานิ จินฺเตนฺโต ฯ อุมฺมาทสฺสาติ
อุมฺมตฺตกภาวสฺส ฯ วิฆาตสฺสาติ ทุกฺขสฺส ฯ พุทฺธวิสโยติ พุทฺธานํ
วิสโย สพฺพญฺตุญฺาณาทีนํ พุทฺธคุณานํ ปวตฺติ จ อานุภาโว
จ ฯ ฌานวิสโยติ อภิญฺญาฌานวิสโย ฯ กมฺมวิปาโกติ ทิฏฺฐ-
ธมฺมเวทนียาทีนํ กมฺมานํ วิปาโก ฯ โลกจินฺตาติ เกน นุ
โข จนฺทิมสุริยา กตา เกน มหาปฐวี เกน มหาสมุทฺโท
เกน สตฺตา อุปฺปาทิตา เกน ปพฺพตา เกน อมฺพตาล-
นาฬิเกราทโยติ เอวรูปา โลกจินฺตา ฯ
มโนรถปูรณี ภาค ๒ หน้า 534 (ฉบับเรียนฯ)
อรรถกถาอจินติตสูตร
พึงทราบวินิจฉัยในอจินติตสูตรที่ ๗ ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า อจินฺเตยฺยานิ ได้แก่ ไม่ควรคิด.
บทว่า น จินฺเตตพฺพานิ ความว่า บุคคลไม่ควรคิด เพราะเป็นอจินไตยนั่นเอง.
บทว่า ยานิ จินฺเตนฺโต คือ คิดถึงเหตุทั้งหลายเหล่าใด.
บทว่า อุมฺมาทสฺส ได้แก่ ความเป็นคนบ้า.
บทว่า วิฆาตสฺส คือ เป็นทุกข์.
บทว่า พุทฺธวิสโย แปลว่า วิสัยของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย คือ ความเป็นไปและอานุภาพของพระพุทธคุณมีพระสัพพัญญุตญาณเป็นต้น.
บทว่า ฌานวิสโย ได้แก่ ฌานวิสัยในอภิญญา.
บทว่า กมฺมวิปาโก ได้แก่ วิบากของกรรมมีกรรมที่จะพึงเสวยผลในปัจจุบันเป็นต้น.
บทว่า โลกจินฺตา ความว่า ความคิดเรื่องโลกเช่นว่า ใครหนอสร้างดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ ใครสร้างแผ่นดินใหญ่ ใครสร้างมหาสมุทร ใครสร้างสัตว์ให้เกิด ใครสร้างภูเขา ใครสร้างต้นมะม่วง ต้นตาล และต้นมะพร้าวเป็นต้น ดังนี้.
จบอรรถกถาอจินติตสูตรที่ ๗
พระไตรปิฎกและอรรถกถาแปล เล่ม ๓๕ หน้า ๒๓๖