จาตุมฺมหาราช (บาลีวันละคำ 201)
จาตุมฺมหาราช
อ่านว่า จา-ตุม-มะ-หา-รา-ชะ
(ภาษาบาลีใช้แบบไม่ซ้อน มฺ คือเป็น “จาตุมหาราช” ก็มี)
ภาษาไทยใช้ว่า “จาตุมหาราช” (ม ม้า ตัวเดียว) อ่านว่า จา-ตุ-มะ-หา-ราด หรือ จา-ตุม-มะ-หา-ราด ก็ได้
“จาตุมหาราช” ประกอบด้วย จตุ + มหาราช
“จตุ” แปลว่า สี่ (จำนวน 4) เมื่อประสมกับคำอื่นแปลงตามกฎไวยากรณ์เป็น “จาตุ”
“มหาราช” แปลตามศัพท์ว่า “พระราชาผู้ใหญ่”
จตุ (จาตุ) + มหาราช เป็น “จาตุมหาราช” หมายถึงท้าวมหาราชสี่, เทวดาผู้รักษาโลกในสี่ทิศ, ท้าวโลกบาลทั้งสี่
และถ้าเป็น “จาตุมหาราชิก” หรือ “จาตุมหาราชิกา” ก็เป็นชื่อสวรรค์ชั้นแรกแห่งสวรรค์ 6 ชั้น มีเทวดาผู้ใหญ่ 4 องค์ร่วมกันปกครอง เรียกว่า “ท้าวจาตุมหาราช” หรือ “ท้าวจตุโลกบาล” (–จะ-ตุ-โลก-กะ-บาน)
ท้าวจาตุมหาราช คือ –
1. ท้าวธตรฐ จอมภูต หรือจอมคนธรรพ์ ครองทิศตะวันออก
2. ท้าววิรุฬหก จอมกุมภัณฑ์ ครองทิศใต้
3. ท้าววิรูปักษ์ จอมนาค ครองทิศตะวันตก
4. ท้าวกุเวร หรือ เวสสวัณ หรือ เวสสุวัณ จอมยักษ์ ครองทิศเหนือ
ท้าวจาตุมหาราชนั้นอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของพระอินทร์ มีหน้าที่รายงานสภาพความเป็นไปของสังคมมนุษย์ต่อพระอินทร์
เรื่องท้าวจาตุมหาราชนี้เป็นความเชื่อความเห็นของคน จะมีจริงหรือไม่จริง ก็ได้ข้อคิดว่า เทวดาที่เราคิดว่าใหญ่แล้ว ก็ยังมีนายใหญ่ขึ้นไปอีก
เพราะฉะนั้น : ถึงจะใหญ่ไป 4 ทิศ แต่ต้องระวังอย่าให้ผิดที่
บาลีวันละคำ (201)
25-11-55
จาตุมหาราช (ประมวลศัพท์)
ท้าวมหาราชสี่, เทวดาผู้รักษาโลกในสี่ทิศ, ท้าวโลกบาลทั้งสี่คือ
๑. ท้าวธตรฐ จอมภูต หรือจอมคนธรรพ์ ครองทิศตะวันออก
๒. ท้าววิรุฬหก จอมกุมภัณฑ์ ครองทิศใต้
๓. ท้าววิรูปักษ์ จอมนาค ครองทิศตะวันตก
๔. ท้าวกุเวร หรือ เวสสวัณ จอมยักษ์ ครองทิศเหนือ
จาตุมหาราชิกา (ประมวลศัพท์)
สวรรค์ชั้นที่ ๑ มีมหาราช ๔ องค์ เป็นประธาน ปกครองประจำทิศทั้ง ๔, ท้าวมหาราช ๔ นั้นอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของท้าวสักกะ (พระอินทร์) เช่น มีหน้าที่รายงานสภาพความเป็นไปของสังคมมนุษย์แก่หมู่เทพชั้นดาวดึงส์ในสุธรรมสภาเป็นประจำ ถ้าทัพอสูรรุกผ่านด่านเบื้องต้นใกล้เข้ามา ท้าวมหาราช ๔ ก็ทำหน้าที่ไปรายงานต่อพระอินทร์; ดู จาตุมหาราช, อินทร์
จาตุมหาราช
น. ชื่อสวรรค์ชั้นแรกแห่งสวรรค์ ๖ ชั้น ได้แก่ จาตุมหาราชหรือจาตุมหาราชิกหรือจาตุมหาราชิกา ดาวดึงส์ ยามา ดุสิต นิมมานรดี และปรนิมมิตวสวัตดี มีท้าวจาตุมหาราชทั้ง ๔ ผู้รักษาโลกในทิศทั้ง ๔ ร่วมกันปกครอง, จาตุมหาราชิก หรือ จาตุมหาราชิกา ก็ว่า; เรียกหัวหน้าเทวดาผู้มีหน้าที่รักษาโลกในทิศทั้ง ๔ ว่า ท้าวจาตุมหาราช คือ ๑. ท้าวธตรฐ จอมภูตหรือจอมคนธรรพ์ รักษาโลกด้านทิศบูรพาหรือทิศตะวันออก ๒. ท้าววิรุฬหก จอมเทวดาหรือจอมกุมภัณฑ์ รักษาโลกด้านทิศทักษิณหรือทิศใต้ ๓. ท้าววิรูปักษ์ จอมนาค รักษาโลกด้านทิศประจิมหรือทิศตะวันตก ๔. ท้าวกุเวร จอมยักษ์ รักษาโลกด้านทิศอุดรหรือทิศเหนือ, จตุโลกบาล หรือ จัตุโลกบาล ก็ว่า.
จาตุมหาราชิก, จาตุมหาราชิกา
น. ชื่อสวรรค์ชั้นแรกแห่งสวรรค์ ๖ ชั้น ได้แก่ จาตุมหาราชหรือจาตุมหาราชิกหรือจาตุมหาราชิกา ดาวดึงส์ ยามา ดุสิต นิมมานรดี และปรนิมมิตวสวัตดี มีท้าวจาตุมหาราชทั้ง ๔ ผู้รักษาโลกในทิศทั้ง ๔ ร่วมกันปกครอง, จาตุมหาราช ก็ว่า.